A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

3.2. Davlat shakli tushunchasi, uning tarkibiy qismlari 
Umuman olganda, davlat qurilishida davlat shakli katta ahamiyatga 
ega. Yangi davlatlar tashkil topayotganda, ayniqsa, uning shakli to‗g‗ri 
tanlanishi, joriy etilishi muhim. Davlat shakli boshqaruv shakli, davlat 
tuzilishi shakli va siyosiy idora usuli (tartib, rejim) tushunchalarini o‗z 
ichiga oladi. Davlat boshqaruv shakli davlat hokimiyati va boshqaruvni 

---

68
tuzish hamda tashkil etishning muayyan tartibi hisoblanadi. Boshqaruv 
shaklining eng qadimgi va hozirgi kunga qadar rivojlanib kelayotgan shakli 
monarxiya va respublika sanaladi. Aytaylik, monarxiya ko‗proq qadimgi 
Sharq, shu jumladan Turon zaminida tashkil topgan davlatlar shakli edi. 
Monarxiyaning o‗zi ham mutlaq monarxiya va cheklangan monarxiya 
ko‗rinishlariga ega. Davlatning respublika shakli esa prezidentlik, 
parlamentar va aralash respublika ko‗rinishlarida o‗z ifodasini topadi
1
. 
Agar davlat shakli tushunchasini atroflicha tahlil etadigan bo‗lsak, 
avvalo, shuni ta‘kidlash kerakki, butun jamiyat ich-ichiga singib ketuvchi 
siyosiy tashkilot sifatida, hokimiyat tizimi sifatida davlat turlicha tuzilishi, 
ya‘ni turlicha shaklga ega bo‗lishi mumkin. Uni qanday qilib yaxshiroq 
tashkil etish, tuzish ustida odamlar davlat yuzaga kela boshlagan paytlardan 
buyon bosh qotirib kelishadi, desak, yanglishmagan bo‗lamiz. Zero, 
kishilar davlatga uyushgan jamiyatda yashar ekanlar, ularning butun 
hayotlariyu farovon-turmush tarzlari aynan shunga bog‗liq bo‗ladi. «Shakl 
buyumga hayot baxsh etadi», deyishgan edi rimlik yuristlar. Binobarin, 
davlat shakli tushunchasi davlatshunoslikning eng muhim mazmuniy 
tavsiflaridan biridir.
Eng avvalo, davlat shakli xalqlar hayotiga befarq qaraydigan «mavhum 
tushuncha» ham, «siyosiy chizgi» ham emas, balki