А. Бурханов, К. Рахматов

Минерал хом ашё ресурсларини худудий жойлашуви, уларни 
иқтисодиётда тутган ўрни. 
Одатда, фойдали қазилмалар захиралари ва 
прогноз қилинган ресурслар миқдорий жиҳатдан баҳоланади. Дунё ва айрим 
мамлакатлар минерал-хомашё балансида, ҳар бир фойдали қазилма тури, 
захираларининг 70-80 %дан ортиғи йирик ва жуда катта конлар ҳисобига 
тўғри келади, қолганлари ўртача катталикдаги ва кўплаб майда конларга 
жамланган. Умуман қидириб топилган фойдали қазилмаларнинг талайгина 
қисми маъдан миқдорига нисбатан оз бўлган, ёки катта чуқурликда ва 
мураккаб тоғ-геологик шароитларда жойлашган конларда жамланган.
Минерал ресурсларни саноат йўсинида ўзлаштириш уларни баҳолашга 
(илмий-тадқиқот, излаш ва геологик қидирув ишлари) ва ҳажмига, 

---

126
саноатнинг ўзига хос хусусиятларига ва жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий 
ривожланишига, 
хўжалик 
минерал-хомашё 
секторининг 
мамлакат 
иқтисодиётидаги роли билан белгиланади ҳамда қазиб чиқариш, бойитиш ва 
қайта ишлашни ўз ичига олади. Минерал ресурсларнинг қайтадан 
тикланмаслиги, улардан оқилона фойдаланиш зарурати, қазиб чиқариш, 
қайта ишлаш ва ташишда нес-нобуд бўлишини қисқартириш, шунингдек 
иккиламчи хомашё сифатида ишлатиш ва минерал ресурслардан 
фойдаланишда экологик иқтисодий ёндошувга риоя қилиш лозимлиги билан 
изоҳланади.
Минерал-хомашё ресурсларига бўлган эҳтиёж истеъмол маҳсулотлари 
ишлаб чиқаришга нисбатан жадал ортиб бормоқда. Бу асосан ишлаб 
чиқаришни ривожлантириш ва такомиллаштириш, унинг энергетик ва 
техникавий қуролланганлик даражасини ошириш учун кўп миқдорда табиий 
ресурслар зарурлиги билан изоҳланади. Минерал-хомашё ресурслари 
ролининг ортиб бориши уларга нисбатан эҳтиёжнинг ўсиши билангина эмас, 
балки уларнинг ўзига хос хусусиятлари ва меҳнат унумдорлигига таъсири 
билан шартланади. Бундан ташқари, ишлаб чиқаришни ривожлантириш 
суръатлари ва даражаси кўп жиҳатдан фойдали қазилмалардан фойдаланиш 
самадорлиги кўламлари ва даражасига боғлиқдир.