A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

P six o g e n o m illa r
OIV infeksiyasining barcha bosqichlarida reaktiv nevrotik va 
psixik holatlar rivojlanishi mumkin. Kasallikni yuqtirib olganligiga 
yoki kasallikning namoyon boMishiga bemorning reaksiyasi har xil 
bo'lishi mumkin- adaptiv variantdan to patologikkacha. Bu reaksi- 
yaning yuzaga chiqishida ko'pgina omillar ishtirok etadi, ular qu- 
yidagilardir:
1. Konkret vaziyat.
2. Shaxsning premorbid xususiyati.
3. Bemorning kasallik haqida qav darajada voqifligi.
4. Tibbiyot xodimlarining munosabati va o'zini tutishi (xulqi).
5. Bemorning yaqinlarining munosabati va xulqi.
6. Kasallikning qay tariqa namoyon bo'lishi (klinikasi).
Reaktiv holatlar ko'pincha depressiya va qo'rquv, suitsidal
fikrlar, kuchli ipoxondriya, qisqa muddatli reaktiv psixoz. para- 
noyya, shizofreniyasimon psixoz kabilardan iborat bo'lishi mum­
kin. Ko'pincha bemorda ajitatsiya, anoreksiya, uyqusizlik. ilojsizlik 
va g'azab paydo bo'ladi va bular ko'pincha vrachlarga qaratilgan 
bo'ladi. Kasallikni yangi yuqtirib olganlar uchun obsessiv-kom- 
pulsix buzi 1 ishlar juda xos bo'lib. ular ko'p soatlar mobaynida 
o'zlarining badanlarini tekshiradilar, birorta spetsifik toshma to- 
pishga urinadilar. doimo o'lim haqida. uning qanday yuzaga chi- 
qishi haqida o'ylaydilar. kasallikni kimdan yuqtirib olishi mumkin 
bo'lgan seksual sheriklarini xayolan izlaydilar. o'zlarining yaqin- 
lariga kasallikni yuqtirib qo'yishdan doimo havotirlanadilar. OIV
147
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

infeksiyasida murakkab psixopatologik sindromlar kuzatilgan, ular 
miyaning organik o'zgarishlaridan va demensiyadan avval yuzaga 
chiqadi. ko 'p oylar mobaynida saqlanib qoladi. Bular gallutsinat- 
sivalar. pala-partish fikrlash, javlishlar. paranoidal shubhalanish. 
asotsiallik, affektning tekislanishi kabilardir. OIV infeksiyasi­
ning barcha bosqichlarida xuddi boshqa infeksion kasalliklardagi 
kabi nospetsifik astenik yoki asteno-vegetativ sindrom rivojlanishi 
mumkin. V. V. Bely aeva bemorlar psixik adaptatsiyasida uchta kri- 
tik davrni ajratadi: birinchi kritik davr seropozitivlik natijasi olin- 
gandan kevingi psixik travma hisobiga kelib chiqadi. Bu bosqichda 
destruktiv xulq-atvor bilan kechuvchi psixoemotsional reaksiyalar 
namoyon b o ia d i. ko'pincha somatik holatda o'zgarishlar yo'q. 
Ikkinchi kritik davrda psixik dezadaptatsiyaning chuqur shakllari 
yuzaga chiqadi (kasallikning klinik alomatlari yaqqol namoyon 
b oiganda). Psixik adaptatsiyadagi uchinchi kritik davr terminal 
bosqichda yuzaga chiqadi. bunda organik o'zgarishlar hisobiga 
serebral yetishmovchilik namoyon b o ia d i. Psixoemotsional bu- 
zilishlardan eng xarakterlisi depressiv sindrom bo'lib. u kasallik 
kuchayib borgani sari ko'proq uchraydi. Masalan, OITS tashxisi 
(kasallikning terminal bosqichi) qo'yilishidan 18 oy oldin 15 % be­
morlarda depressiv sindrom kuzatilsa, 6 oy oldin bu ko'rsatkich 
34 %ni tashkil qiladi. OITS tashxisi qo'vilgandan 6 oy o'tgach esa 
43 % ni tashkil qiladi. Terminal bosqichda rivojlangan demensiya- 
da quyidagilar kuzatilgan: so'zlashuvning buzilishi. o'qiy olmas- 
lik. eslash qobiliyatining yo'qolishi. bosh og'rishi, nistagm. ko'zni 
harakatlantiruvchi nervni nevropatiyasi. xulqning g ‘alati buzilishi, 
bemorning o'zini tutishida g'aroyib o'zgarishlar.