|
10.2.6. I.D .X oxlov elchiligi hujjatlari
Ivan D anilovich Xoxlov XVII asrda o 'tg a n iste’dodli rus diplom atidir.
U n i n g hayoti va fao liy atin i o ‘rg a n g a n yirik rus s h a r q s h u n o s olim i
N.I.Veselovskiy (1848—1918) keltirgan m a ’lumotlarga k o ‘r a ' , I.D .X oxlov
asli q o zo n lik b o ‘lib, aslzoda (boyarin) oilasida duny o g a kelgan. U n in g
haqidagi dastlabki m a ’lum ot XVI asrning 90-yillariga tegishli. I.D.Xoxlov
o 's h a v aq td a o g ‘asi Vasiliy bilan birga, davlat x iz m a tid a b o ‘lgan va
Q o zo n d ag i o ‘q ch ilar qismiga bosh b o ‘lib turgan. 1600-yili yurtiga qaytib
ketayotgan Eron elchisi Pirqulibekni Q o z o n d a n Saratovgacha (shaharga
1590-yili asos solingan) kuzatib q o ‘ygan.
1620— 1622-yiIlari u p o d s h o h n in g farm oni bilan Markaziy Osiyoda,
Buxoro va Xiva xonliklarida b o ‘ldi. 1622-yil 12 d e k a b r kuni Rossiyaga
1 В е с е л с о в с к и й Н .И . И в а н Д а н и л о в и ч Х о х л о в (р у с с к и й п о с л а н н и к в П е р с и и и
Б у х а р е в X V II в е к е ) / Ж М Н П , ч. 273. - М .: 1891. - С . 4 8 - 7 2 .
98
q a y tg a n d a n keyin I.D .X o x lo v b ir m u n c h a vaqt M osk v ad a istiqom at qildi,
1623-yilning boshlarida u n g a Q o z o n g a qaytishiga ijozat berildi h a m d a
voyevoda O doyevskiyning xizm atida bo'ldi. U ni 1624-yilning 8 dekabrida
y a n a M oskvaga chaqirib old ilar va Buxoro va Xiva xonliklari haqidagi
m a ’lu m o tla rn i tartibga solish h aq id a top sh iriq oldi.
I.D .X o x lo v n in g hayotiga oid s o ‘nggi m a ’lu m o t 1629-yilga tegishli.
O 's h a yili Eron elchisi M u h a m m a d Silibek va E ro n n in g savdo karvonini
Q o z o n d a n M oskvagacha va M o sk v a d a n Q o z o n g a c h a kuzatib q o 'y g an .
I.D .X o x lo v d a n ikki m u h im hujjat; p o d s h o h n in g m axsus topshirig'i
(nakaz) va I.D .X o x lo v n in g Buxoro va Xiva xonliklarining ahvoli haqida
p o d s h o h g a yo zg an axboroti ( С т а т е й н ы й с п и с о к ) qolgan.
Birinchi hujjatda elchilik zim masiga yuklatilgan vazifalar haqida so'z
boradi. U n in g vazifasi, eng a w a lo , h ar ikki xonlik hukmdorlarini Rossiya
bilan do'stlashish, savdo va bordi-keldi aloqalarini o'rnatishga ko'ndirish,
xonlarni Rossiya qudratli davlat ekanligi va uning boshqa nufuzli mamlakatlar
bilan yaxshi m unosabatda ekanligiga ishontirish, xonliklardagi rus asirlarini
ozod qilish, har ikkala xonlik o'rtasidagi mavjud munosabatlar, xonliklaming
Eron, Turkiya va G m z iy a bilan munosabatlari qanday ekanligini aniqlash,
tabiiy boyliklari va harbiy qudratini aniqlashdan iborat bo'lgan.
I.D .X oxlovning E lchilar m a h k a m a si ( П о с о л ь с к и й npnKa3)ga yozgan
a x b o r o t i ( С т а т е й н ы й c n n c o K ) g a q a r a g a n d a , u o 'z i g a y u k l a t i l g a n
vazifaning k atta qismini bajargan.
M a sa la n , Im o m q u lix o n o 'z ixtiyoridagi 23 rus asirini o zo d qilgan.
B oy-badavlat kishilar, a m irla r va savdogarlar qo'lid ag i asirlar xususida
Im o m q u lix o n elchiga «ularni qidirishga h o z irc h a fursat y o 'q , xizm atkori
(T o sh k e n t h o k im i T u rs u n x o n ) isyonini b o stirg a n d a n keyin im p e r a to r
janobi oliylarining bu iltimosini bajaram iz va to p g a n la rim iz n i o 'z im iz
yuboram iz», deb v a ’da bergan.
Buxoro va Xiva xonliklarining ichki ahvoli haqida ham I.D.Xoxlov m uhim
m a ’l u m o t l a r t o 'p l a g a n . U n in g m a ’lu m o tla r id a n m a ’lu m b o 'Iish ic h a ,
m am lakat o 'z a ro urushlar iskanjasida qolgan. Balx, Toshkent va Sam arqand
ustida turgan noiblar markaziy hukumatga bo'ysunishdan bosh tortib, o'zlarini
mustaqil tutayotganliklari natijasida Buxoro hukum ati kuchsizlanib qolgan.
I.D .X oxlovningguvohlik berishicha, Xiva xonligi bilan E ron o'rtasidagi
m u n o s a b a tla r h a m o 's h a paytlarda yaxshi b o 'lm a g a n . U , m asalan, yozadi:
«Urganchliklar shoh Abbos bilan yaxshi m u n o sa b a td a emaslar. (X orazm da
turgan) x o n z o d a Ilbars qizilboshlarga qarashli O bivardga h u ju m qilgan,
obivardliklarning otlari va tuyalarini tortib olgan. S h uningdek, 100 odam ini
asir qilib hay d ab ketgan...»
99
Do'stlaringiz bilan baham: |
