A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

10.2.4. Iogann Shiltbergerning Yevropa, Osiyo va Afrika
bo‘ylab qilgan sayohati
Bavariyalik ritsar, qurchi Iogann Shiltberger A m ir T e m u r davriga oid 
o ‘z esdaliklarini yozib qoldirgan. U, asli nemis jangchisi b o ‘lib, 1396-yilning
95

---

15 sentabridagi turklar va yevropaliklar u m u m iy qo'shini o ‘rtasidagi jangda 
asir olingan va keyinchalik qariyb 8-yil Boyazid 1 ning xizmatida bo'lgan.
1402-yilgi A n q ara y o n id a b o 'lg a n u ru s h d a Iogann S hiltberger A m ir 
T e m u r ta rafidan asir olindi va S a m a rq a n d g a olib ketildi. A m ir T e m u r
vafotidan (1405) keyin u dastlab S h o h ru h , s o 'n g ra M iro n sh o h va uning 
o'g 'li A b u b a k r m irzo xizm atida bo 'ld i. S h u n d a n boshlab u n in g Osiyo va 
Afrika m am lakatlari bo'ylab jahongashtaligi boshlandi. Iogann Shiltberger 
qariyb 31 yil m o b a y n id a qilgan «sayohat»i paytida ko'rg an -b ilg an larin i 
esdalik sifatida yozib qoldirgan. U n d a j u d a k o 'p noaniqliklar, ayrim 
voqealarni bo'rttirib yoki kamsitib yozishlar bor. Shu n g a q aram ay, Iogann 
S h iltb erg ern in g k u n d alik larid a q im m a tli tarixiy m a ’lu m o tla r, m u h im
dalillarni u ch ra ta m iz . Bir-ikkita misol:
1) T em u riy lar, xususan ularning O zarbayjondagi noiblari, m asalan 
A bubakr M irzo Oltin O 'r d a hukm do rlarin in g o 'z a ro kurashlariga aralashib 
turganlar.
2) XV asrning boshida O ltin O 'r d a n in g ichki ahvoli va b u n d a qudratli 
a m ir Edigey (Idiku 0 ' z b e k ) n i n g no m i ko 'rsatib o'tiladi.
3) Ozarbayjon, Dashti qipchoq va uning xalqi haqida m uhim m a ’lumotlar 
keltiriladi. Masalan, Ozarbayjon haqida bunday m a ’lum otlar bor: Tabriz 
Eronning bosh shaharlaridan. U ning savdodan oladigan fovdasi ta m o m bir 
xristian davlati topadigan foydadan ortiq. «Sultoniya, Ray, M arog'a , Axlat, 
G 'i l o n h a m ushbu m a m la k a tn in g yirik shaharlaridan... R ayning xalqi 
boshqalardan shu bilan farq qiladiki, u M u h a m m a d g a emas, balki Aliga 
im on keltiradi. Ularni rofiziylar1 deb ataydilar». Dashti q ipchoq va uning 
xalqi haqida Iogann Shiltbergerning «Esdaliklari» da m an a bunday gaplar 
bor: «M en, shuningdek, Buyuk T a ta risto n d a 2 h a m b o 'ld im . Xalqi don 
ekinlaridan faqat tariq ekadi. Ular, u m u m a n non va vino istimol qilmaydilar. 
Vino o'rniga ot va tuyaning sutini ichadilar, shu va boshqa hayvonlarning 
go'shtini yeydilar. ...Yana shuni ham aytish kerakki, xon s a y la sh d ^ u n i oq 
kigizga o'tqizib, uch m arta ko'tarib yerga qo'yadilar, so'n g chodir atrofida 
aylantirib, keyin ichkariga olib kiradilar va taxtga o'tqazadilar».
U m u m a n , b u k i t o b S h a r q i y Y e v r o p a , K i c h i k O s i y o , E r o n ,
M o v a ro u n n a h r, Dashti q ip c h o q , lroq, Suriya va Misr m am lakatlari tarixi 
va xalqi haqida ayrim , diqqatga sazo v o r m a ’lu m o tla r beradi. Iogann 
S h iltbergerning m a z k u r asari « Iogann S h iltbergerning Yevropa, Osiyo
1 R o fiz iy la r — g 'a y rid in la r. S u n n a m a z h a b id a g i m u s u lm o n la r s h ia la rn i sh u n o m b ilan
a ta g a n la r.
2 B u y u k T a ta ris to n — y e v ro p a lik la r D a sh ti q ip c h o q ( Irtis h d a r y o sin in g b o s h ia n is h id a n
D n e p r d a rv o sig a c h a b o 'lg a n y c rla r)n i XI a s rd a n b o s h la b s h u n d a y a ta g a n la r.
96

---

va Afrika b o 'y la b qilgan sayohati (1394— 1427-yy.)» d e b ataladi va unin g
rus tilida (n e m is c h a nashri 1859-yili a m alg a oshiriigan) u c h ta yaxshi 
nashri bor. Birinchisi Odessa Universitetining professori F.K .B raun tarafidan 
1 8 6 7 - y i l i , i k k i n c h i s i O z a r b a y j o n F a n l a r a k a d e m i y a s i a k a d e m i g i
Z .M .B u n y o d o v tarafidan 1984-yili va uchinchisi 1997-yiii T o s h k e n td a
a m alg a oshiriigan.