A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

6.1.3. «Kitobi Mullazoda»
“ Kitobi Mullazoda” ( “ Mullazoda kitobi”) — Buxoroyi sharifning XIV—
XV asrlardan qolgan osori-atiqalari va m ashhur ziyoratgohlari, u yerda 
dafn etilgan valiylar, shayxlar, um um an mashhur kishilar haqida m a ’lumot 
beruvchi asar b o ‘lib, XIV asr oxiri—XV asr boshlarida yozilgan.
Muallifning ismi sharifi Ahmad ibn M ahm ud b o ‘lib, M o ‘in ul-fuqaro 
(faqirlar tayanchi) taxallusi bilan m ashhur bo'lgan.
Bu kitob yaqin-yaqinlargacha ko‘pchilik tadqiqotchilarga m a ’lum emas 
edi. Bunga uning qo'ly o zm a nusxalari m a ’lum bo'lmaganligi sabab 
bo'lgan. 1960-yili asarning forscha matni T eh ro n d a Gulchin M a ’oniy 
tom onidan chop etilgandan keyin ilmiy jamoatchilik orasida bu kitobga 
qiziqish birm uncha kuchaydi. Asar 1992-yili rus tilida R.L.G'afurova 
tom onida n e ’lon qilindi.
“ Kitobi M ullazoda” — qabristonlarni erkak va ayollar ziyorat qilsalar 
bo'ladi va bu ziyoratni qanday ado etish haqidagi ikki maxsus bob va 
ikki qismdan iborat asar.
Kitobning birinchi qismida shahar ichidagi va uning tashqarisida, 
shahardan yarim farsax masofada dafn etilgan ulug' shaxslar, shayxlar, 
din ulamolari va ularning muqaddas mozorlari haqida m a ’lumot beradi. 
Bular ichida m ashhur shayx, imom va ilohiyot olimi xoja Hafs kabir, 
xoja Abu Hafs ibn al-Zabarkan ibn Abdulloh ibn al-B ahr al-Ijliy al- 
Buxoriy (767—832), shogirdi xoja A bdulloh S afidm uniy, Saffariya
52

---

im o m la rin in g m o z o rla ri, Ism oliya im o m ia rin in g m o z o rla ri, Talli xoja 
C h o r s h a n b a d a g i m o z o r l a r , S a f i d m u n va x o ja J a n d i q i s h l o q la r id a g i 
m o z o r la r sh u la r ju m la s id a n d ir.
K i t o b n i n g i k k i n c h i q i s m i d a B u x o r o y i s h a r i f n i n g m a s h h u r
q ish lo q larid an F a t h o b o d d a g i m u q a d d a s ziy o ratg o h lar, m a sa la n , shayx 
A b u lm ao liy (1 190—1261), u n in g ikki o ‘g ‘li X o v an d Jalo lid d in va X o v a n d
M u ta h ir u d d in la r n in g m o z o rla ri va o ‘ziari h a q id a m a ’lu m o t keltiriladi.
Shu q ism d a n jo y olgan B ux o ro sadrlari, B urxoniylar h aq id a keltirilgan 
m a 'l u m o t l a r h a m o ‘ta m u h im d ir.
Ikki og 'iz s o ‘z B ux o ro sadrlari h a q id a . A slida u la r k im edilar? Buxoro 
sadrlari bir x o n a d o n g a m a n s u b b o 'l g a n va m u x tasib , rais lav o z im in i 
egallagan oliy nasab shaxslar edilar. «K itobi m u lla z o d a » d a u la rn in g kelib 
chiqishi, shajaralari h a q id a , hayoti va vafot e tg a n yili h a q id a q im m a tli 
m a ’lu m o tla r keltiriladi.
Buxoroyi sharifda o ‘tgan b u y u k shaxslar xoja A b u b a k r tarxon, m av lo n o
H o fiz u d d in Kabir, A bu A b d u llo h M u h a m m a d a l-B uxoriy, yetti qozi — 
A bu Z a y d A b d u llo h U m a r ibn Iso a d - D a b u s iy , A bu J a ’far M u h a m m a d
ibn A m r a s h - S h a ’biy, Ismoil M u s ta m o liy va b o s h q a la r h a q id a keltirilgan 
m a ’l u m o t l a r h a m d iq q a t g a s a z o v o r d i r . M a s a l a n , i m o m A b u Z a y d
U b ay d u llo h U m a r ibn Iso a d - D a b u s i y h a m yirik fiqh va ilohiyot olim i 
b o ‘lgan. U n in g m u s u lm o n qonunchiligiga oid « O m a d ul-Aqso» ( “ S o ‘nggi 
h u d u d ” ) n o m li asari o ‘z z a m o n a s id a j u d a m a s h h u r b o ‘lgan.