A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

3.2. Kodikologik ma’lumot
Kodikologik m a ’lum ot yoki tahlil deganda yozm a m anba, uning 
muallifming nomlari va noyob q o iy o zm alari t o ‘g ‘risidagi m a ’lumotlarni 
bayon etish tushuniladi. Bunday m a ’lum otlar 5 dan 9 gacha b o ‘lishi 
m u m k in . (B u n d a n o rtiq c h a m a ’lum ot talaba e ’tiborini susaytirishi 
m umkin) Bular kodikologik yoki q o ‘lyozma t o ‘g ‘risidagi m a ’lum otlar 
hisoblanadi. Kodikologiya so'zi lotincha 
codex
— kodeks so'zidan olingan 
b o ‘lib, qo'lyozm a kitobning o'ziga xos xususiyatlarini anglatadi.
Kodikologik m a ’lum otlar asar nom idan tashqari yana quyidagilardan 
iboratdir:
1. Muallifning nomi, hayot yillari;
2. Asarning yaratilgan vaqti;
3. Q o'lyozm aning tartib raqami va saqlanayotgan joyi;
4. Eng qadimgi qo'lyozm aning yaratilgan vaqti va joyi;
5. Q o'lyozm aning varaqlar soni va o'lchami.
Ularning ayrimlarini B.A.Ahmedov m anbaning tashqi belgilari — 
qo'lyozm a muqovasi, qog'ozi va xatidan tashqari asarning yozilgan vaqti, 
joyi, muallifi, yozilish sabablari, asar yozilgan vaqtdagi ijtimoiy-siyosiy 
muhit, deb tu s huntiradi1.
1 A h m e d o v B.A. O ' z b c k i s t o n tar ix i m a n b a l a r i . — T o s h k e n t : 0 ‘q i t u v c h i . 2 00 1. 17 -bet.
21

---

Bular q o i y o z m a asar t o ‘g ‘risidagi eng ixcham kodikologik m a ’lumot 
hisoblanadi.
Pedagog o ‘rganilayotgan manbaning ilmiy ahamiyatidan kelib chiqib, 
yana quyidagi qo'shim cha m a ’lumotlar bilan to'ldirishi mumkin va ularni 
q o ‘lyozma asar to'g'risidagi batafsil m a ’lumotlar deb atashimiz mumkin. 
Ular quyidagilardir:
1. Xattotning nomi va xat turi;
2. Q o'lyozm aning ko'chirilgan joyi;
3. Paleografik xususiyatlari (siyohi, qog'ozi va qo'lyozm aning o'ziga 
xos xususiyatlari);
4. Q o'lyozm a xotimasi — kolofon.
Pedagog-mutaxasis o'z bilim saviyasiga ko'ra va ixtiyori bilan bu 
m a ’lumotlarning barchasini yoki ulardan ayrimlarini tanlab talabalarga 
tushuntirishi m um kin. So'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bir m anba, 
q o 'ly o zm a kitob, bitik to 'g'risida 60 dan ziyod texnik, kodikologik 
m a ’lumot mavjud. Albatta, bularning aksariyati faqat sof ilmiy akademik 
tadqiqotlarda istifoda etiladi.
Oliy t a ’lim tizimining birinchi bosqichi uchun asar to'g'risidagi 9 ta 
eslatilgan kodikologik m a ’lumotlarni kifoya deb o'ylaymiz.