A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik



Download 6,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet216/264
Sana27.01.2022
Hajmi6,96 Mb.
#414487
1   ...   212   213   214   215   216   217   218   219   ...   264
Bog'liq
madraimov a. manbashunoslik fuzaelova

7.2.2. «Firdavs ul-iqbol»
“ Firdavs u l- iq b o l” ( “J a n n a t b o g 'i ” ) nom li X o ra z m tarixi b o ’yicha 
yaratilgan s h o h asarning ijodkorlari XVI11 asr so'n ggi choragi va X IX
a s rd a o 't g a n yirik shoir, ta rjim o n va tarixnavis S h e r m u h a m m a d ibn 
Avazbiy M u n is (1778—1829) va unin g jiyani M u h a m m a d Rizo Erniyozbek 
o 'g 'li O g ah iy d ir (1 809—1847).
Munis Xorazmning qadimda yirik shahar bo'lgan Kot qishlog'ida dunyoga 
kelgan, Xiva madrasalarida tahsil ko'rgan, 1800-yildan boshlab xon saroyida 
sarkotib bo'lib xizmat qilgan. U 1829-yili 51 yoshida vafot etgan.
M u n is atroflicha m a ’lu m o t o lgan, turli fanlar, xususan adabiyot va 
tarix d an keng x a b a rd o r b o 'lg a n yetu k olim va iste’dodli sh o ir sifatida 
tarix d a qoldi. U 1806-yili E ltuzarxon (1 8 0 4 —1806)ning topshirig'i bilan 
“ Firdavs u l-iq b o l" asarini yoza boshlaydi. Lekin, asar ayrim sabablarga 
k o 'ra , tu g a lla n m a y qolgan.
M u n is ajoyib xattot sifatida “ S avodi t a ’l i m ” nom li m axsus risola
2 2 5


yozgan. U z o ‘r ta ijim o n bo 'lib , M u h a m m a d M irx o n d n in g “ R avzat us- 
safo” asari taijim asini h a m boshlab bergan va uning birinchi jildini tarjim a 
qilib tugatgan edi.
O gahiy h a m asli Kot q ishlog‘idan. M u n is n in g jiyani va u n in g q o i i d a
tarbiya to p g an . Yaxshi o ‘qib, turli fanlarni, xususan tarix va a d ab iy o tn i 
c h u q u r egallagan. M u n isn in g vafotidan (1829) keyin saroyni ta rk etib, 
o ta kasbi — m iroblik bilan kun kechirgan. U 1847-yili vafot etgan.
O gahiy h a m iste’dodli shoir, yirik tarixnavis o lim va m o h i r ta rjim o n
sifatida shuhrat topti. U to g ‘asi M unis boshlagan “ Firdavs u l- iq b o l” 
asarini oxiriga yetkazdi. U n d a n tashqari, “ Riyoz u d - d a v la ” ( “ D a v la tn in g
jannat b o g ‘i” ), “ Z u b d a t ut-tav o rix ” ( “T a rix la rsa rasi” ), “J o m i ’ ul-voqeoti 
s u lto n iy ” ( “ S u lto n v oqealarining m a jm u a s i” ) va “ G u ls h a n u d - d a v l a t ” 
( “ Davlat g u ls h a n i” ) kabi tarixga oid asarlarni h a m yozgan.
Bulardan tashqari, Ogahiy zabardast taijim on sifatida 19 asarni o 'z b e k
tiliga taijima qilgan bo'lib, ularning ichida M u h a m m a d Mirxondning “ Ravzat 
us-safo” , Sharafuddin Ali Yazdiyning “Z a fa rn o m a ” , N izo m u d d in A h m a d
Hiraviyning “Tabaqoti Akbariy” kabi ulkan tarixiy asarlari h a m bor.
M u n is va O gahiyning tarix sohasidagi eng katta ilmiy ishi “ Firdavs 
u l - i q b o l ” a s a r i n i n g y a r a t i l i s h i e d i. K i t o b d a X o r a z m n i n g q a d i m
z a m o n la r d a n to Q o 'n g 'i r o t s u lo la sid a n 1 c h iq q a n A llohqulixon (1825— 
1842) z a m o n ig a c h a b o 'lg a n tarix d an b a h s yuritadi.
“ Firdavs u l-iq b o l” asari m u q a d d im a va besh b o b d a n iborat. 1806-yili 
boshlangan va 1840-yili yozib t a m o m la n g a n .
M u q a d d im a d a E ltu zarx o n nom iga h a m d - u sa n o o'qiladi, M u n is n in g
xon xiz m atiga kirish sabablari aytiladi va asar mundarijasi keltiriladi.
Asarning I—II boblari islom iyatdan avval o 'tg a n p a y g 'a m b a rla r, eski 
tarix kitoblarida t u r k - m o 'g 'u l qabilalarining ajdodi hisoblangan Yofas 
ibn N u h va Q o 'n g 'i r o t am irlarining ilk tarixiga bag'ishlangan.
U ch in c h i bobda Burtajon va Chingizxon tarixi, M o 'g 'u l imperiyasining 
C h in g is x o n z a m o n i d a n t o O ltin O ' r d a xoni B e rd ib e k ( 1 3 5 7 —1361) 
davrigacha b o 'lg a n tarixi bay o n etilgan.
T o 'r t i n c h i b o b X o r a z m n in g S h a y b o n iy la r davri ( 1 5 1 1 — 1804)dagi 
ijtimoiy-siyosiy tarixi haqidadir.
Beshinchi b o b Xiva xonligining 1804— 1825-yillar orasidagi ijtim oiy- 
siyosiy tarixini o 'z ichiga oladi.
M u n is va O gah iy n in g m a z k u r asarining asosiy aham iyati s h u n d a k i,
1 Q o ‘n g ‘iro t s u lo ia s i- X o r a z m n i 1 8 0 4 - 1 9 2 0 -y illa r o ra sid a id o ra q ilg a n su lo la . A so sc h isi 
E ltu z a rx o n ( 1804— 18 0 6 -y y .).
226


u n d a X o r a z m n in g qariyb 300 yillik (1511 — 1825) tarixi yaxlit, x ro n o lo g ik
tartibda bayon etilgan. Asar turli mavzudagi daliliy m a ’lumotlarga nihoyatda 
boy. K itobda, m a s a la n , X o r a z m (Xiva xonligi) o ‘ram id a istiq o m at qilgan 
tu rk m a n , qoraq alp o q va q o z o q xalqlari va ularning m a m lak atn in g ijtimoiy- 
siyosiy h ay o tid a tu tg a n o ‘m i, k a tta y er egaligi, m e h n a tk a s h xalq ahvoli, 
soliq va ja rim a la r, xiroj, z a k o t, p e sh k a sh , ta n s u q o t va h o k a z o , o ‘n t o ‘rt 
urug‘ning tarqatib yuborilishi, 1714, 1722—1723 va 1768-yillari sodir bo'lgan 
ocharchilik va qahatchilik, X o ra z m shaharlari U rg an ch , K ot, Vazir, Yangi 
sh ah ar, Tirsak, G a n d u m k o n , H azo rasp , S h a hobodlarning u m u m iy ahvoli, 
t u r k m a n l a r va o 'z b e k l a r n i n g e t n i k ta rk ib i, Xiva x o n lig in in g b o s h q a
m a m la k a tla r, x ususan, E ro n , Buxoro xonligi va Rossiya bilan b o 'lg a n
iqtisodiy va siyosiy m u n o s a b a t l a r i xu su sid a q im m a tli m a ’l u m o t l a r n i
uchratamiz.
“ Firdavs u l- iq b o l” asari tarixchilar to m o n id a n kam o 'rganilgan. U n in g
q o ' l y o z m a n u s x a la r i O 'z b e k i s t o n , R o ssiy a va b o s h q a m a m l a k a t l a r
kutubxonalarida saqlanadi. U sh b u asarning inglizcha tarjimasi Yuriy Bregel 
t o m o n i d a n 1999-yili L ey d en sh a h rid a bosib chiqargan.

Download 6,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   212   213   214   215   216   217   218   219   ...   264




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish