y aqin
v a q tla rg a c h a
ilm iy jam o atch ilik k a yaxshi m a ’lum b o 'lm a g a n ,
qolaversa
asar haqida turlicha, ko‘p hollarda bir-biriga zid fikrlar hukm
suradi.
M asalan, K .G .Z alem an (1849-1916) “ M usaxxirul-bilod”ni Hofiz
T an ish
B uxoriyning “ S harafnom ayi sh o h iy ”
asarin in g qisqartirilgan
n u sx a si,
d eb a y tg a n 1 b o 'lsa , ingliz sharqshun osi C h .A .S tori ham d a
«С обрание восточны х рукописей АН У зС С Р ” katalogini tuzuvchilari
uni
“Tarixi Shayboniy” deb ataganlar2. Yaqinda Sankt-Peterbuirglik olim a
M .A Salohitdinova “ Musaxxir ul-bilod’’ni mustaqil asar ekanligini aniqladi
va
a sar
ham da uning muallifi haqida qisqa ilmiy axborot e ’lon qildi.
“ M usaxxir u l-b ilo d ” S h ay b o n iy lar su lo lasin in g A bu lx ayrxo nd an
boshlab
shajarasi bayoni b o ’lib, 0 ‘zbekiston va Q ozog'istonning X V -
XVI asrla rd ag i ta rix in i o 'r g a n is h d a m u h im q o 'lla n m a la r d a n
b iri
hisoblanadi.
Asar 1610-yil atroflda yozilgan.
Kitob tarkibi m uqaddim a va olti bobdan iborat.
Birinchi bob Abulxayrxonning o ‘g ‘Ii va taxt vorisi Shoh Bulog' Sulton,
uning o ‘g ‘illari M uham m ad Shohbaxt, Shayboniyxon va M ahm ud Sulton
ham da ulam ing avlodi tarixini o 'z ichiga oladi.
I k k in c h i b o b d a K o 'c h k u n c h ix o n ( K o 'c h u m x o n ) va u n in g
Sam arqandda hukm ronlik qilgan avlodi tarixi bayon etilgan.
U c h in c h i b o b d a S u y u n c h x o ja x o n va u n in g T o s h k e n t h a m d a
Turkistonda hukm ronlik qilgan avlodi tarixi keltirilgan.
T o 'rtin ch i bobda xoja M uham m adxon
va uning M ovarounnahrda
podshohlik qilgan avlodi tarixi keltirilgan.
Beshinchi bob A bdulm o'm inxonning taxtga o'tirishi (1598) va qisqa
hukmronligi haqida.
O ltinchi bobda Buxoroning diqqatga sazovor joylari, m uallif bilan
zam ondosh bo 'lg an va Buxoroda
istiqom at qilgan shayxlar, olim lar va
shoiriar haqida qisqacha m a ’lum ot beriladi.
“ Musaxxir ul-b ilo d ” kam o'rganilgan, qo'ly ozm a nusxalari ham kam.
H ozir u n in g faqat ikki q o 'ly o z m a nusxasi m a ’lum : biri O 'z R FA
S h a r q s h u n o s lik
in s titu tid a (ln v .№ 1505), ik k in c h isi R ossiya FA
S h arqshunoslik
institutining S ankt-P eterburg b o'lim id a (In v .№ S. 465)
saqlanm oqda.
Afsuski, ikkala nusxa ham to 'la em as. Birinchi nusxada
m uqaddim a va b irin ch i bobning
katta qism i yetish m ay d i, ikkinchi
nusxaning esa eng kerakli V—VI boblari yo'q.
1 У мников И .И . “ А б д у л л а-н ам е” Х а ф ш а Т ан и ш а и сс и с с л с д о в а т с л и //З а п и с к и
коллегии востоковед ов. V том . - Л .. 1930. С. 322.
Стори Ч.А. П ерси дская литература. Б и о-б и б л и о гр аф и ч ески й о б ю р ч аеп п 2. С . 117;
С обрание во сто чн ы х р у к о п и сей А Н У зС С Р. - Т.: том I. 1952. С . 80.
229
Asam ing I—IV boblarida XVI asr tarixiga oid m anbalam i, xususan
“Sharafnomayi shohiy”dek yirik asariami ham m a’lum darajada to'latuvchi,
ularda bayon etilgan voqealarga aniqlik kirituvchi qim m atli m a ’lum otlar
k o ‘p. S hayboniyxon to m o n id a n 1507-yili o ‘tkazilg an
pul islohoti;
Shayboniylar o ’rtasida kelishmovchiliklar va o ’zaro nizolar, uning sabablari;
Shayboniylar bilan qozoq xonlari o'rtasidagi siyosiy m unosabatlar; o ‘sha
zam onlarda Sirdaryo bo ‘yida istiqom at qilgan qoraqalpoqlar va ulam ing
XVI asm ing oxiri va XVII asr boshlaridagi ahvoli;
T oshkent, Turkiston,
Sayram , Andijon va Axsiket kabi shaharlam ing XVI asm ing so ’nggi
ch o rag id ag i ijtim o iy -siy o siy ah v o li h aq id ag i m a ’lu m o tla r sh u la r
jumlasidandir.
Do'stlaringiz bilan baham: