A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7.3 .3 .  «Tarixi  olamoroyi  Abbosiy*
“Tarixi  olam oroyi  Abbosiy”  ( “ (S hoh)  Abbosning  olam ni  bezovchi 
ta rix i” )  n o m li  asa r  g arch i  XVI  asrd a  o 'tg a n   yirik  E ro n   tarix ch isi 
Isk a n d a r b e k  
M u n s h iy   t o m o n id a n   y a r a tilg a n   b o 'l s a - d a ,   u n d a  
O 'zbekistonning 
tarixi  va  uning  boshqa  m am lakatlar bilan  m unosabatini 
o'rganishda  m uhim   aham iyat  kasb  etadi.
I s k a n d a r b e k   M u n s h iy   o 'z   a s a r id a   k e ltir g a n   a y rim   d a lil  va 
m a ’lum o tlarig a  q arag an d a ,  1561  yoki  1562-yili  tu g 'ilg a n .  U  saroy 
yum ushiga  qabul  qilingunga  q ad a r  kichik  m oliya  xizm atchisi  b o 'lib  
ishlagan,  keyinchalik  devoni  inshoga  qabul  qilingan.  B o'lg'usi  tarixchi 
1587-yili  harbiy  xizm atga  jalb  etilgan  va  shoh  Abbos  Safaviy  (1 5 8 7 - 
1629)ning  harbiy yurishlarida  voqeanavis b o 'lib   ishtirok  etgan,  1593-yili 
esa  saroy  m unshiysi  lavozimiga  tayinlangan  va  um rining  oxirigacha  shu 
lavozimda  turgan.  Iskandarbek  M unshiy  1634-yili  vafot  etgan.
Iskandarbek  M unshiyning  “Tarixi  olam oroyi  Abbosiy”  nom li  asarida 
Eronning  15 88-1634-yillarorasidagi tarixi xronologik,  yilma-yil tartibda 
bayon  qilingan.  Bu  asar  ham   “A k barnom a”  singari  saroyda  yuritilgan 
kundalik daftar,  rasmiy hujjatlar, bayon etilgan voqealar ishtirokchilarining 
og'zaki  axboroti  ham da  m uallifning  shaxsiy  kuzatuvlari  bilan  to 'p lan g an  
m a’lum otlar asosida  yozilgan.
“Tarixi  olam oroyi  Abbosiy”  asari  tarkibi  m uqaddim a,  uch  jild  va 
xotimadan  iborat.  A sam ing  I—II  jildlari  1616,  uchinchi  jildi  esa  1628- 
yili  yozib  tam om langan.
K itobning birinchi jildi  kom pilyatsiya,  um um lashtiruvchi  xususiyatga 
ega  bo'lib,  X ondam im ing  “ H abib  us-siyar” ,  M ir  Yahyo  Qazviniyning 
“ Lubb  at-tav orix ”  ( “Tarixlar  m ag 'z i”)  va  muallifi  n o m a’lum   ikki  asar 
“Tarixi shoh  Ismoil  Safaviy” va “Tazkirayi shoh T ahm osib”  ham da boshqa 
asarlarga  tayanib  yozilgan.  U nda,  asosan  shoh  Abbosning  ota-bobolari, 
shuningdek, shoh  Ismoil aw al  (1502—1524), shoh Tahm osib aw al  (1 5 2 4 - 
•576),  Ismoil  soniy  (1576—1578)  va  Sulton  M uham m ad  X udobanda 
(1578-1587)  hukm ronligi yillaridagi tarixi  um um iy tarzda bayon etilgan.
“Tarixi  olam oroyi  Abbosiy”  asarining  II—III  jildlari  m azm uni  yangi 
bo'lib,  m ustaqil  aham iyatga  ega.  U larda  E ronning  1 5 8 8-16 28-y illar
231

---

orasidagi  ijtimoiy-siyosiy tarixi  keng yoritib berilgan.  U chinchi jild oxirida 
shoh Abbos bilan zamondosh bo'lgan shayxlar, olimlar, shoirlar va xattotlar 
haqida qim m atli  m a’lum otlar keltirilgan.
Asar O 'zbekiston  tarixini  o'rganishda  ham   katta aham iyat  kasb etadi. 
U nda O 'zbekistonning XVI  asr oxiri  va XVII  asm ing birinchi choragidagi 
siyosiy ahvoli haqida  noyob  m a’lum otlam i  uchratam iz.  B undan tashqari, 
asar  XVI  asm ing  oxiri  va  XVII  asm ing  birinchi  choragida  Eron  bilan 
Buxoro  xonligi  o'rtasidagi  siyosiy  m unosabatlam i  o'rganishda  muhim  
m anbalardan  biri  hisoblanadi.
Asardan  ayrim  parchalar B .D om   (m atni) va 
V .V .
Velyam inov-
Z e m o v  
tom onidan  m atni  va  qisqartirilgan  ruscha  tarjim asi  nashr etilgan. 
K ito b  
m atni yana ikki m arta T ehronda  1896-yili toshbosm a va  1956-yili bosmasi 
chop  etilgan.