A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7.3 .5 .  «Dastur  ul-muluk»
“ D astur  u l-m u lu k ”  ( “ P odshohlarga  q o 'lla n m a ” )  nom li  qim m atli 
asam ing  muallifi  XVII  asr tarixchisi  Xoja  S am andar Term iziydir.  U ning
233

---

o 'z  ismi  M uham m ad  Baqoxoja b o‘lib, asli  Nasaf(Qarshi)lik,  M ir Haydariy 
tariqati shayxlaridan biri oilasida dunyoga kelgan.
Xoja Sam andarTerm iziy Ashtarxoniylardan Abdulazizxon (1645-1681) 
va Subxonqulixon (1681—1702) bilan zamondosh bo'lgan.  U  1702-yilgacha 
Qarshida  raislik lavozim ida1  turgan,  Abdulazizxon va  Subxonqulixonning 
harbiy  yurishlarida  ishtirok  etgan.  Oxiri  ana  shu  M ir  Haydariy  tariqati 
shayxlaridan ba’zilarining ig‘vosi bilan  1702-yili raislik lavozimidan iste’foga 
chiqishga m ajbur bo'ldi va um rining oxirigacha,  'aqat  ilmiy faoliyat  bilan 
mashg'ul bo'lgan.
Xoja  S am andar  Term iziy  o 'z   davrining  keng  m a ’lum otli  kishilari 
jum lasidan bo'lgan.  O 'sh a vaqtlarda yozilgan bir q ato r kitoblar, jum ladan 
“ M uzakkiri  ahbob” ,  “ M uhit  at-tavorix” ning  m a’lum otlariga  qaraganda, 
u  yetuk  shoir,  yozuvchi  va  tarixchi  olim   bo'lgan,  ilohiyot  ilm ini  ham  
yaxshi  bilgan,  k o 'p   sayohat  qilib,  nazariy  bilim ini  m ustahkam lagan.
Bizning  zam onim izgacha  olim ning  ikki  m uhim   asari  yetib  kelgan. 
Bulardan  biri  “ D astur  ul-m uluk”  bo'lib,  u  1695-yili  va  ikkinchisi  “Anis 
ul-fuqaro” (“ F aqirlardo'sti”) nomi bilan m ashhur bo'lib,  1735-yiIi yozilgan. 
.
O 'zbekiston tarixini o'rganishda Xoja S am andarT erm iziyning “ Dastur 
ul-m uluk” asari zo 'rq im m a tg a ega.  Asar Buxoro xonligining XVII  asm ing 
70-90-yillardagi  ijtimoiy-siyosiy ahvolini, shuningdek,  Buxoro bilan Xiva 
xonliklari o'rtasidagi siyosiy m unosabatlam i o'rganishda katta ahamiyatga 
ega.  Asarda  o 'z a ro   kurashlar,  oliy  m artabali  m ansabdordar orasida  keng 
tarqalgan  buzuqlik, poraxo'rlik, zulm  va m ehnatkash xalqning o g 'ir ahvoli 
haqida qim m atli  m a’lum otlar mavjud.  “ D astur ul-m uluk”da o'zbeklam ing 
etnik  tarkibi  haqida  ham   m uhim   dalil  va  m a’lum otlam i  uchratam iz.
1971-yili  “ D astur ul-m uluk”asarining forsiy m atnini,  ruscha taijim asi, 
zarur  izohlar  bilan  M .A .Salohitdinova  chop  etdi.  Asam ing  o'zbekcha 
nashri  1997-yili  Jabbor  Esonov  tom on dan  am alga  oshirildi.