A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7.3.2.  «Haft  iqlim»
“ Haft iqlim” (“Yetti iqlim”) nomli geografik-biografik asarining ijodkori 
m ashhur  adabiyotshunos  olim   A m ir  A hm ad  Roziydir.  U  asli  Eronning 
Ray shahridan, badavlat va o'qim ishli xonadondan chiqqan.
A m ir  A hm ad  Roziy  o ‘z  asarini  1594-yili  tugatgan  bo'lib,  unda  VII 
asrdan  to   XVI  asr  oxirigacha  yetti  iqlim  m am lakatlari  va  shaharlarida 
istiqom at  qilgan  1560  nafar  yirik  shayx,  olim ,  yozuvchi,  shoir va  davlat 
arboblari  haqida  qisqa,  lekin  qim m atli  m a’lu m o tlar  beradi.  M uallif 
o'zigacha b o’lgan davrga tegishli  masalarni  yoritishda  “ S u v ara l-aq o lim ” 
( “ Iqlimning ko'rinishi” ),  “ Masolik ul-m am olik”  (“ M am lakatlar orasidagi 
m asofaiar”),  “Tarixi  B anokatiy”  kabi  asarlarga  tayangan,  lekin  ulardan 
tanqidiy foydalangan,  ulam i yangi  dalillar va  m a’lum otlar bilan boyitgan.
S haharlar  va  m am lakatlam i  tavsif qilganda  ulam ing  geografik  o ‘mi, 
diqqatga sazovor joyi ari, osori atiqalari, xalqi va uning hayoti,  m ashg’uloti 
va urf-odatlari, b a’zida aholisining um um iy soni, xo'jaligiga oid qim matli 
m a’lum otlar  keltiradi.  M asadan,  Chingizxon  xurujidan  aw al  Balxda  50 
m ingdan  ortiq  odam   istiqom at  qilgan,  X V -X V I  asrlarda  Toshkent 
atrofidagi  to g 'la rd a   te m ir,  firuza,  o h ak   ko n lari,  X o 'ja n d d a   firuza, 
Badaxshonda  la’l  konlari  ishlab  turgan.
“ Haft  iqlim ”da Zahiriddin  M uham m ad  Bobur va uning avlodi 
davrida 
H indiston va O 'zbekistonning ijtimoiy-siyosiy ahvoli,  Sharqiy Turkiston, 
K oshg'am ing  XVI  asr ikkinchi  yarmidagi  um um iy ahvoli  haqidagi 
zaru r 
m a’lum otlam i  uchratish  m um kin.
Asarda V II-X V I  asrlarda O 'zbekiston va Xurosonda o 'tg an  yirik 
olim  
va shoirlar haqidagi  m a’lum otlar o 'ta   m uhim dir.  Bular orasida 
“ shoirlar 
podshohi”  Rashiduddin Votvot  (1088-1 1 8 2 ),  “ O lim lar faxri” 
A bulqosim  
M ahm ud  ibn  U m ar  Zam axshariy  (1074—1144),  buxorolik  buyuk 
hadis
230

---

olimi  Abu  A bdulloh  M uham m ad  ibn  Ismoil  al-B uxoriy  (810—870)lar 
bor.
“ Haft  iqlim ” asarining qo'lyozm a nusxalari m um lakatim izda va xorijiy 
m a m la k atlam in g  
kutubxonalarida ko‘p,  lekin  hali to 'liq  nashr qilinm agan. 
U ndan  tarixchilar  yordam chi  m anba  sifatida  foydalanishi  m um kin.