A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

saqlan m o q da. 
U ning  m atni  1939-yilda  eronlik  Malik  ush-shuaro  Bahor 
tom onidan  chop   etilgan.
4 .  4 .5 .  «Zayn  al-axbor»
“Zayn  al-axbor”  ( “Tarixlar  bezagi”)  nomli  kitob  muallifi  XI  asm ing 
yirik tarixchisi Gardiziydir.  Uning to 'la  ismi Abu Said Abulhay ibn Zahhok 
ibn  Mahmud  G ardiziy,  G 'azniga  (A fg'oniston)  tobe  bo'lgan  va  uning 
sharqiy tarafida joylashgan Gardiz qishlog'ida tug'ilgan.  U o 'z  zamonidayoq 
shuhrat  topgan  olim dir.  Bu  esa  uning  “Zayn  al-axbor”  nomli  asari  tufayli 
b o 'ld i.  K ito b   1 0 4 9 - 1 0 5 0 - y illa r   o ra s id a   y o z ib   ta m o m la n g a n   va 
G'aznaviylardan  Sulton  Abdurashidga  (1049—1053)  taqdim   etilgan.
“Zayn  al-ax bor” ,  asosan  qadim   zam onlardan  (islom iyatdan  aw al 
o'tgan  qadimgi  E ron  podshohlari  zam onidan)  to   1041-yilgacha,  y a’ni 
G 'aznaviylardan  Sulton  M avdud  (1 0 4 1 -1 0 5 0 )  bilan  Sulton  M uham m ad 
(1030-1031,  ikkinchi  m arta  1041)  o 'rtasid a,  ya’ni  1041 -yili  D inovarda 
bo'lgan urushgacha Xurosonda bo'lib o 'tgan voqealar haqida hikoya qiladi. 
Asarda ayniqsa X urosonning arab istilosidan  1041-yilgacha bo 'lg an tarixi 
boshqa  asarlarga  nisbatan  kengroq  yoritilgan.
Gardiziy ushbu asarini yozishda as-Sallom iyning “ Kitob fi axbor vuloti 
Xuroson”, al-Jayhoniyning “Ajoyib al-b u ld o n ”, shuningdek ibn  Muqaffa, 
ibn  Xalliqonning  asarlaridan  ham   foydalangan.
“Zayn  al-axbor”  rum liklam ing  m adaniyati  (d ar  m a ’rifati  rum iyon), 
tu di  xalqlaming  diniy  m arosim lari  va  yil  hisoblari,  M ovarounnahm ing 
turiciy  aholisi  va  H indiston  haqida,  degan  boblardan  iborat.  Asam ing 
tu rli xalqlarning (m usulm on,  yahudiylar,  xristian va boshqalarning) diniy 
roarosirnlari  va  yil  hisoblari  ham da  H indiston  haqidagi  boblari  Abu 
ayhon  Beruniy  asarlari,  O 'rta   Osiyo  va  O 'zbekistonning  turkiy  aholisi 
aqidagj  bobi  esa  qism an  ibn  X urdodbeh,  Jayhoniy  va  Ibn  M uqafia 
^ n a n g a   tayanib  yozilgan.
169

---

G ardiziyning  “Zayn  al-axbor”  asari  Xuroson  va  M ovarounnahm ing 
arablar  istilosidan  to   XI  asrning  o'rtalarigacha  bo'lgan  siyosiy  tarixini 
o'rganishda  m uhim   o 'rin   tutadi.
''Z ay n   al-axbor”  asarining  forscha  m atni  eronlik  M irzo  M uham m ad 
Qazviniy  1937-yili,  M uham m ad  N ozim   1928-yili  ham da  Said  Nafisiy 
tom onidan  1954-yili  chop  etilgan  edi.  1969-yili  T ehronda  asam ing  to'la 
nashri  am alga  oshirildi.  U ning  turkiy  xalqlar  haqidagi  bobi  rus  tilida 
V.V.Bartold  tom onidan  1900-yili  nashr  qilingan.
K itobning  O 'zbekistonga  alo q ad o r  qism i  A .K .A rends  tom onidan 
ruschaga  qilingan  tatjim asi  1991-yili  L.M .Epifanova tom onidan  nashrga 
tayyorlanib,  T oshkentda  chop  etildi.