A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

“Tavorixi 
guzida,  N usratnom a” asarining faqat  ikkita qo'lyozm a nusxasi 
bizgacha 
yetib 
kelgan.  U lardan  biri  Sankt-P cterburgda,  ikkinchisi  esa 
Angliyaning 
Britaniya m uzeyida saqlanmoqda.  Kitobning matni  faksimilesi 
(fotonusxa)  zarur 
ilmiy izohlar va tadqiqotlar bilan  1967-yilda Toshkentda 
A.M .Ikromov tom onidan  e ’lon qilingan.  U ndan ayrim  parchalar rus tilida 
1969-yili  O lm a-O tada  V.P.Yudin  tom onidan  e ’lon  qilingan.
6 .3 .2 .  «Zubdat  ul-asar»
“ Z u b d at 
ul-asa r”  ( “ S olnom alar  sari” )  nom li  tu rk iy -o 'zb ek   tilidagi 
tarixiy  a sa m in g   m uallifi  A bdulloh  N a sru llo h iy   yoki  A bdu llo h  ibn 
M u h am m ad  
ibn  Ali  N asm lloh  bo'lib,  u  XV  asm ing  ikkinchi  yarm i  va
XVI  asrning  birinchi  yarm ida  o 'tg an   balxlik  tarixnavis  olim dir.
Tarixchi  XV  a sm in g   8 0 -9 0 -y illa rid a   Balx  hokim i  T em u riy zo d a 
B a d iu z z a m o n  
M irz o n in g   x iz m a tid a   b o 'lg a n .  H iro t  S h ay b o n iy x o n  
to m o n id a n  
1507-yili  ishg'ol  etilgandan  keyin  uning  xizm atiga  kirgan. 
1510-yiii  M uham m ad  Shayboniyxon  halok bo'lganidan  keyin,  uning o 'g'li 
M u h am m ad  
T em u r  Sulton  huzuriga,  S am arqandga  kelgan.
Bobur  M irzo  1511-yili  S am arqandga  kelganida  A bdulla  N asrullohiy 
Shayboniy  S u lto n lar  bilan  Toshkentga  kelgan  va  Suyunchxojaxonning 
xizmatiga  kirgan.  O radan k o 'p  o'tm ay tarixchi Suyunchxojaxonning o 'g 'li, 
Shohruhiya  hokim i  Keldi  M uham m ad  nom i  bilan  ham   m ashhur,  Sulton 
M uham m adning xizm atiga  yollangan va  1525-yili  uning topshirig'i  bilan 
o'zining  “Z ubdat  u l-asa r”  nom li  kitobini  yozgan.
“ Z u b d a t 
u l-a s a r”  u m u m iy   tarix  y o 'n a lish id a   yozilgan  va  qadim  
zam o n lard an  
to   1525-yilgacha  m usulm on  m am lakatlarida  yuz  bergan 
ijtim oiy-siyosiy 
voqealam i  qisqacha  bayon  qiladi.  A sar  II  qism ,  fasldan 
iborat  b o 'lib , 
uning  oxirgi  II  qismi  yangi  hisoblanadi.  U nda  XVI  asm ing 
birinchi  c h o ra g id a 
X uroson  va  M ovarounnahrda  sodir  bo'lgan  voqealar 
birm uncha keng 
yoritilgan. Ayniqsa,  Shayboniy sultonlar Suyunchxojaxon, 
K o 'c h k in c h ix o n , 
Jon ib ek   S ulton,  U baydullaxon,  M uham m ad  T em u r 
Sulton bilan 
Bobur M irzo va uning siyosiy ittifoqchilari  Safaviylaro'rtasida 
M ovaro u n n ah r 
uchun davom  etgan qurolli  kurash,  Suyunchxojaxon  bilan 
Sulton  Saidxon 
o'rtaisdagi  1512-1514-yillardagi toj-u taxt  uchun bo'lgan 
k u ra s h   v a 
F a r g 'o n a n i n g   S h a y b o n iy la r   t o m o n i d a n   q a y t a d a n  
b o 'ysundirilishi, 
S hayboniylam ing  1514,  1520,  1524-yillarda  Xuroson 
ustiga 
qilgan  h a rb iy  
yurishlari  va  Balxning  1526-yili  bo'ysundirilishi, 
S h ayboniylam ing 
qozoq  sultonlari,  xususan  Q osim xon  (
1 5 1
1 —1523-yy.)
221

---

o'rtasid a  Sirdaryo  b o ‘yida joylashgan  Yassi,  Savron,  Suzoq,  Sayram  
va 
boshqa  shaharlar  uchun  olib  borilgan  kurashlar  tarixi  birm uncha 
keng 
bayon etilgan.
Ushbu  qim m atli  asam ing  faqat  ikkita  qo'lyozm asi  saqdanib 
qolgan 
b o 'lib ,  biri  T o shkentda,  S harqshunoslik  in stitutida  (Inv.N e  608) 
va 
ikkinchisi  S ankt-Peterburgdagi  R F  FA  Sharqshunoslik  instituti 
sh ah ar 
bo'lim ida  (D . 104  raqami  ostida)  saqlanm oqda.*