о 'л ц а xosligi bo‘lib kelgan. M uxtasar qilib tushuntirilsa,
m azkur
Inn orqali turli xalqlar etnogenezi va etnik tarixi, a n ’anaviy va
/jimonaviy etnom adaniy jarayonlar, m oddiy va m a’naviy m ad a
niyat m uam molari ham da etnoslararo jarayonlar tadqiq qilinadi.
I )cmak, fikrimizcha, etnologiya asosiy tadqiqot obyekti sifatida
etnos bilan bog‘liq quyidagi jihatlam i o ‘rganadi (etnologiya pred-
mctini m a’lum bir tartibda bayon qilishda biz fandagi a n ’anaviy
qarashlardan yangi no an ’anaviy nuqtai nazarlar,
m ulohazalar
lom on harakatlanishni m a’qul deb bildik):
♦ etnogenez va etnik tarix muammolari;
♦ etniklik va etnik guruhlar muammosi;
♦ xalqlarning m a’naviy dunyosi, m oddiy m adaniyati;
♦ xalqlarning e ’tiqodiy qarashlari, milliy marosim va urf-
odatlari;
♦ turli xalqlarning qarindoshlik tizimi: qarindosh-urug‘chilik
aloqalari va qo‘ni-qo‘shnichilik munosabatlari;
♦ xalqlarning ijtimoiy va siyosiy tuzilmalari (oila, jam iyat va
siyosat);
♦ turli xalqlarga xos ta ’lim -tarbiya a n ’analari tizimi;
♦ bir xalq madaniyatining turli komponentlari orasidagi o ‘zaro
aloqa va bog‘liqlik muammolari;
♦ u yoki bu xalq madaniy xususiyatlari takomili yoki tanazzuli
clinamikasi (m adaniy o ‘zgarishlar);
♦ turli xalqlar etnopsixologiyasidagi o'ziga xosliklar;
♦ turli xalqlar mavjud hayot tarzining, tabiiy-geografik muhitga
tnoslashishi;
♦ etnos va biosfera;
♦ etnoslar
qadriyatlarini taqqoslash;
♦ turli xalqlam i dunyo miqyosida taqqoslash;
♦ m adaniyatlararo m uloqotlarning o ‘ziga xos xususiyatlari;
♦ etnoslarning paydo boMishi va bo ‘linib ketishi sabablari;
♦ xalqlarning joylashuvi;
♦ etnoslar va demografik jarayonlar;
♦ etnos vakillarining iqtisodiy munosabatlari;
♦ etnolingvistika va etnomadaniyat muammolari;
♦ a n ’ana va m arosim larning paydo boMishi,
taraqqiyoti,
innovatsiya ham da transformatsiyalashuvi.
Ushbu ro‘yxatni yanada kichikroq qismlarga b o ig a n holda
davom ettirish mumkin. Biroq, shunig o ‘zi ham etnologiyaning
tadqiqot obyekti haddan tashqari ko‘p qirrali, am alda unga
daxJdor boim agan masalaning o ‘zi yo‘q ekanligidan dalolat beradi.
Qolaversa, ushbu m a’lum otlar etnologiyaning asosiy poydevori
yozma manbalar hamda moddiy yodgorliklardan
iborat b o ig an
a n ’anaviy tarix fanidan birm uncha kengroq ekanligidan dalolat
berib turibdi. Shuningdek, etnologiyada insoniyat tarixining
dastlabki yozma madaniyat shakllangangunicha b o ig a n davrda
yashagan va o ‘zlarining alohida yozuvlariga ega bo'lgan xalqlar —
etnoslar asosiy tadqiqot obyekti sifatida o iganiladi.
Oldingi qismlarda ta ’kidlaganimizdek,
XIX asr oxirida Yev-
ropada etnologiyaning asosiy mavzusi ibtidoiy sharoitda yasha-
yotgan «primitiv» xalqlar b o ig an edi. Yevropalik tadqiqotchilar
bu xalqlar misolida go'yoki o'zlarining qaysidir m a’noda uzoq
o ‘tmishdagi «tirik ajdodlari»ni his qilganlar. Aynan shu sababga
binoan ushbu xalqlar yevropalik tadqiqotchilarni ko'proq qiziq-
tirgan. Shuning uchun ham yevropaliklar «orqada qolgan» xalqlarga
nisbatan
«primitiv»,
ya’ni
«birinchi»
degan iborani qoilaganlar.
«Birinchi» xalqlar to‘g‘risida XIX asrdagi etnologiya maktablarining
yirik namoyandalaridan biri Lyuis Genri M organning
«Qadimgi
jamiyat»,
Eduard
Teylorning
«Ibtidoiy madaniyat»
kabi olamga
m ashhur asarlari paydo b o ig a n . Shuningdek, nemis etno-
logiyasining asoschilaridan Teodor Vays va Adolf Bastian tad-
qiqotlari ham «ibtidoiy xalqlar»ga
bagishlangan b o iib , ular
m azkur xalqlarni «madaniy rivojlangan xalqlar», ya’ni Yevropa
xalqlari bilan o'zaro qiyosiy ravishda o'rganishga bagishlagan.
0 ‘tgan yuz yillikda m azkur fan doirasida olib borilgan
tadqiqotlar tufayli etnologiya Oliy o ‘quv yurtlari o ‘quv predmetiga
aylangan va dunyoning ko'plab mashhur universitetlarida maxsus
fan sifatida o'qitila boshlangan. Buning pirovard natijasida
etn o lo g iy ag a y an g ich a q a ra sh la r b ila n q u ro lla n g a n fan
namoyandalari — nazariyotchi etnologlar kirib kelganlar1. Shu
Do'stlaringiz bilan baham: 
