191
Qo‘rg‘oshin konsentratini kuydirish aglomeratsion mashinalarda olib
boriladi. Bu mashinalarda
havo tepadan pastki, yoki pastdan tepaga yo‘naltiriladi.
Hozirgi davrda qo‘rg‘oshin konsentratini aglomeratsion kuydirish keng tarqalgan.
Kuydirish davrida quyidagi reaksiyalar oqib o‘tishi mumkin:
RbS +2O
2
= PbSO
4
(4.5)
PbS + 3/2 O
2
= PbO + SO
2
(4.6)
PbS + O
2
= Pb + SO
2
(4.7)
Harorat 700
0
S da (27.6) reaksiya oqib o‘tadi. Shu sharoitlarda quyidagi
reaksiya ham oqib o‘tishi mumkin:
PbS + 3 PbSO
4
= 3 PbO + 4SO
2
( 4.8)
886 dan ziyod haroratlarda qo‘rg‘oshin oksidi eriydi va uni tezlik
dissotsiatsiyasi oqib o‘tadi va shu sharoitlarda (4.8) reaksiyasi ham o‘tadi.
Haroratning 900
0
C atrofida qattiq holatidagi moddalar o‘zaro bog‘lanadilar:
PbS
q
+ 2 PbO
q
= 3 Pb + SO
2
(4.9)
(4.9) reaksiyasi intensiv oqib o‘tishi oltingugurt dioksidini porsial
bosimdan baholasak bo‘ladi. Masalan, 800
o
S R=13,3 kPa, 850
o
S esa Rso
2
= 101
kPa ga teng.
Aglomeratsion kuydirish shixtani 200-300 mm enligi ostida o‘tadi.
SHixtadan havo
tepadan pastga sizib chiqmoq, yoki pastdan yuqoriga sirqib
o‘tmoq sharoitlarda o‘tadi. Havoni tepadan sizib chiqmoqda shixta yuqoridan
yondiriladi. Pastdan tepaga qarab havo sirqib o‘tishida shixtani past qoplami
yondiriladi. SHixtani yopishi shixta xajmida havo yo‘nalishiga qarab tarqaladi.
Kuydirish davrida shixtada turli zonalar paydo bo‘ladi, qaysilarda har xil fiziko-
kimyoviy jarayonlar oqib o‘tadi.
Aglomeratsion kuydirish jarayoni maxsus yondirgich-gorn yordamida
shixtani qismi yondirilishi bilan boshlanadi.
Qatlamning boshqa qismlari
sulfidlarni kuydirish davomida ekzotermik reaksiyalar natijasida ajralib chiqadigan
issiqlik hisobiga o‘tadi. 1 kg temir va og‘ir rangli metal sulfidlari kuydirish shartli
yoqilg‘ini 20-25 % tashkil qiladi.
192
Sizib chiqayotgan havo shixtani yonishidan saqlaydi. Kuydirish zonasida
eng yuqori harorat (1000-1100
o
C) etiladi. Va bu harorat kuydirish reaksiyalarini
oqib o‘tishiga ko‘maklashadi. Kuydirish zonasida engil eriydigan evlektika, hosil
bo‘lgan qo‘rg‘oshin va boshqa moddalar hisobiga
hamma materiallar suyuq
holatiga o‘tadi. Suyuq moddalar sovuq havo sizib chiqmoqligi hisobiga qotadi va
bo‘laklar hosil qiladi. Kuydirish zonasi esa shixtaning boshqa qismlariga siljayadi.
Aglomeratni g‘ovakligi sababli undan sovuq havo oson sizib o‘tadi va pastki
qatlamdan shixta moddalarni isitib, kuydirish jarayoniga tayyorlaydi.
Kuydirish davomida unish zonasi shixta qatlamini to‘lik tepadan pastga
qarab o‘tadi. Kuydirish davomida etarli issiqlik ajralib chiqishi va kerakli haroratni
ushlab turish maqsadida, yuklanayotgan shixtada oltingugurtni tarkibi 6-8 % dan
kam bo‘lmasligi kerak.
Shixtani bo‘laklanishi ogarokni sovutilishida oqib o‘tadi.
Bunda hosil
bo‘lgan engil eriydigan moddalar qotishmaga o‘tib, bo‘lak hosil qilishadi.
Qo‘rg‘oshinning eng oson eriydigan birikmalari: qo‘rg‘oshin silikatlari 2
RbO ∙ SiO
2
(t = 740
0
C), PbO ∙ SiO
2
(t=766
o
C) va ularni evtektikalari (670
o
C).
Erigan moddalar aglomeratga qattiqlik beradigan sementlaydigan modda
hisoblanadi.
Eriydigan moddalarni soni 20-25 % dan oshmasligi kerak aks holda shixta
va aglomeratni gaz o‘tkazish xususiyati kamayadi.
Aglomeratsion kuydirishning oqilona o‘tkazish maqsadida shixtaga flyuslar
qo‘shiladi. Flyus shaklda kvars, temir rudasi, aylanuvchi shlak va aglomerat
qo‘llanadi.
Qo‘rg‘oshin konsentrati kuydirishga kerak bo‘lgan
oltingugurtni ziyodroq
to‘playdi. Bu shixta o‘ta qizishiga va maqsaddan oldinroq suyuq holatiga olib
kelishi mumkin. Ortiqcha issiqlikni betaraf qilish maqsadida shixtaga to‘g‘irlovchi-
regulyator qo‘shiladi. Regulyator hisobida suv, flyus, shlak va boshqa moddalar
ishlatishi mumkin. Harorat regulyatorini massasi qo‘rg‘oshin massasini
og‘irligidan 2-3 marta 0 kuproq bo‘lishi mumkin.
193
Odatda regulyator hisobida oxak qo‘llanadi.
Ohak sulfid oksidlanishida
ajralib chiqayotgan issiqlikni yutadi, o‘zi 910
o
C ziyod haroratgacha isiydi va
parchalanadi:
CaSO = CaO + SO – 188,9 kDj (4.10)
Parchalanish reaksiyasi issiqlik yutilishi bilan oqib o‘tadi.
Ohakni qo‘shimcha qo‘shilishi shixtaga kvars qumi va temir rudasini
berishini talab qiladi. Bu talab bo‘lajak aglomeratni shixtali pechda eritishda
kerakli shlak tarkibini olish bilan bog‘liqdir.
Kvars qumi ortiqcha issiqlikni sarf qilishga yordam beradi va o‘zi
kuydirish haroratigacha qiziydi.
710-750
o
C larda kvars qo‘rg‘oshin brikmalari bilan reaksiyaga kiradi:
2RbO + SiO
2
= 2PbO ∙ SiO
2
(4.11)
2PbSO
4
+ SiO
2
= 2PbO ∙ SiO
2
+ 2SO
2
+ O
2
(4.12)
Qo‘rg‘oshin silikatlari 750-800
o
Ceritmalar va aglomerat paydo bo‘lishiga
ko‘maklashadi.
Temir rudasi ham (Fe
2
O
3
) yaxshi issiqlikni regulyatori hisoblanadi.
Kuydirish davrida qo‘rgoshin ferritlari paydo bo‘ladi –
bu esa foydali jarayon,
qaysiki aglomeratni desulfiratsiya darajasini oshiradi, qo‘rg‘oshinni bug‘ shaklga
o‘tib isrof bo‘lishini oldini oladi.
Aglomeratsiya jarayoniga keltirilgan shixta quyidagi tarkibga ega bo‘lishi
kerak, % : 6-8 S; 45-50 Pb; 10-20 CaO; 25-35 FeO; 20-25 SiO. Shixtani namligi 6-
10 % bo‘lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: 
