Qo‘rg‘oshin xom – ashyosini qayta ishlash usullari
Qo‘rg‘oshin konsentratini taxminiy tarkibi, %: Pb 45 – 50; Zn 4 – 14; Cu 1
– 3; S 15 – 20; Fe 4 – 15; SiO
2
-10; Ag 500 g/t gacha. Konsentratni tarkibidan
imkon bo‘lgan qayta ishlash usullari kelib chiqadi. Konsentrat tarkibini tahlili
shuni ko‘rsatib turibdiki, moddani taxminan yarmi nomenal (S), yoki sig‘inish
birikmalardan (SiO
2
, AI
2
O
3
, CaO) iborat.
SHuning uchun metallurgik qayta ishlashning asosiy maqsadi bu:
1) yuqorida qayd etilgan moddalarni asosiy (Pb, Zn, Cu) va ularni
yo‘ldoshi bo‘lgan (Au, Ag, Ca, Bi, Se, Te) elementlardan ajratib olish;
2) asosiy metallarni bir – biridan ajratib metallik holatida olish;
3) xomaki qo‘rg‘oshinni tozalash.
Ushbu jarayonlar pirometallurgik usullar bilan bajariladi.
Pirometallurgik jarayonlar qo‘rg‘oshinni erish haroratidan yuqoriroq
haroratlarda oqib o‘tishga mo‘ljallangan. Bunda qo‘rg‘oshin suyuq holatida erkin
shaklda ajralib chiqadi, qolgan elementlar esa nometallik faza tashkil qilib
eritmadan ajratiladi.
Qurg‘oshinni xom ashyodan ajratib olinadigan pirometallurgik usullar
aglomeratsiya yoki reaksion eritishga asoslangan tiklanish jarayonlari orqali olib
boriladi.
Tiklanish eritish quyidagi reaksiyalarni oqib o‘tishiga asoslangan:
189
PbO + C = Pb + CO (4.1)
PbO + CO = Pb + CO
2
(4.2)
Jarayon etarli darajada takomillangan, faqat uni ruyobga oshirish uchun
sulfidli mis konsentrati dastlab kuydirilishi kerak.
Bunda qo‘rg‘oshin suyuq holatida xomaki metal shaklda ajralib chiqadi.
Oksidlarni tiklanishini ketma-ketligi ularni kimyoviy xususiyatlariga
bog‘liqdir. Agar jarayon 1000
o
S da olib borilsa, quyidagi oksidlar tiklanadi
(oksidlarni joylashishi ularni elementlardan paydo bo‘lishidagi Gibbs energiyasini
o‘zgarishiga bog‘liqdir): AgO, H go, CuO, PbO, SnO, FeO, ZnO va boshqalar.
Oksidlar CaO, MgO, BaO, AI
2
O
3
, SiO
2
, MnO
2
bunday sharoitlarda tiklanishi qiyin.
SHunday qilib oldindan kuydirilgan qo‘rg‘oshin konsentratini tiklovchi
eritish 27.1 va 27.2 reaksiyalar natijasida mis kukuni va bir qancha boshqa
metallarga boyitilgan xomaki qo‘rg‘oshin olish mumkin. Jarayonni ikkinchi
mahsulotida, shlakda hamma boshqa tiklanmagan oksidlar to‘planadi. Rux, kadmiy
va boshqa uchadigan metalla jarayon davrida bug holatiga o‘tib changga o‘tadi.
Tiklovchi eritish ikkita asosiy metallar qo‘rg‘oshin va ruxni ajratishga
imkon yaratadi. Keyinchalik rux shlak va gazdan ajratib olinishi mumkin.
Xomaki qo‘rg‘oshin keyinchalik tozalanadi. Unda erigan hamma metallar
o‘zi bilan xalq xo‘jaligiga kerakli mahsulot bo‘lib ajratib olishligi kerak.
Tiklanish jarayoni juda keng tarkalib, u bilan dunyoda 90 % qo‘rg‘oshin
olinadi. SHaxtali pechda aglomeratsiya qilingan turli xom ashyo tiklanish eritilishi
mumkin: boy va kuchsiz, sulfidli va oksidlangan va boshqalar. SHuning uchun bu
usulni universal metod deb nomlangan.
Sulfidli konsentratni reaksion eritish qo‘rg‘oshinni sulfidi va oksidlari
o‘zaro bog‘lanishlariga asoslangan:
PbS + 2 PbO = 3 Pb + SO
2
(4.3)
PbS + PbSO
4
= Pb + 2 SO
2
(4.4)
Dastlabkisulfidlixomashyodanetarlioksidlarpaydobo‘lishiuchunkonsentrato
ldinaglomeratsionkuydirilishimumkin.
190
Reaksion eritish juda kam tarqalgan, chunki u boy konsentratlarni talab
qiladi. Undan tashqari konsentratda har xil aralashmalar miqdori judayam
cheklangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |