A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

5.8 - rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorining dinamik 
tormozlanish sxemasi
Dinamik tormozlanish rejimining mexanik xarakteristikalari 5.9 - rasmda 
keltirilgan. Agar R
d.t
= 0 bo‗lsa, motorning yakor zanjiri qisqa tutashtirilgan 
bo‗ladi va mexanik xarakteristika bikirligi (Ф = Ф
n 
bo‗lganda) tabiiy 
xarakteristika bikirligi singari bo‗ladi. R
dt 
qarshilik oshishi bilan mexanik 
xarakteristikasining bikirligi
β
= 
nisbat bilan kamayadi, va mexanik 
xarakteristikalar to‗g‗ri chiziqli bo‗lib, koordinata boshidan nursimon bo‗lib 
tarqaladi. 
5.9 - rasm. Dinamik tormozlanish rejimidagi mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas 
tok motorining mexanik xarakteristikalari 
 

---

136 
(5.5) formuladan kelib chiqadiki, U
ya
= 0 bo‗lganda dinamik tormozlanish 
mexanik xarakteristikalari formulasi quyidagicha bo‗ladi: 
ω = - 
 
Dinamik tormozlanish rejimining kamchiliklari quyidagilardir: tormozlanish 
energiyasining yuritma elementlarini qizdirishga sarflanishi bilan yo‗qotilishi; 
yuritma tormozlanishini uni to‗liq to‗xtatishgacha qo‗llashning iloji yo‗qligi. 
Dinamik tormozlanishninng afzalliklariga quyidagilar kiradi: uning yuqori 
ishonchliligi, ya‘ni bu tormozlanishning iste‘mol kuchlanishi yo‗qotilganida 
yakor zanjiri iste‘mol manbasi ishdan chiqqanda ham qo‗llash mumkinligi. 
Bundan xulosa qilib aytiishimiz mumkinki, dinamik tormozlanishi avriyaviy 
holatlardagi tormozlanish deb xisoblashimiz mumkin. 
Teskari ulanib tormozlanishni mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok 
motorlarida qo‗llanishi maqsadga muvofiq emas. 
5.2. Tiristorli o‘zgartgich – o‘zgarmas tok motori tizimi bo‘yicha elektr 
yuritmalar 
Mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motorlari iste‘moli uchun quyidagi 
rostlanuvchi iste‘mol manbalari ishlatiladi:
- elektrmashina agregatlari – o‗zgarmas tok generatori – o‗zgaruvchan tok 
motori (G – D tizimi), 
- faza boshqaruvli tiristorli o‗zgartirgichlar (to‗g‗irlagichlar) (TO‘ – D 
tizimi). 
- kengli impulsli rostlash usuli bilan to‗g‗irlagich kuchlanishini o‗zgartirish 
yarim o‗tkazgichli to‗g‗irlagichlari (IKBO‘ - D). 

---

137