5. O‘ZGARMAS TOK MOTORLI ROSTLANUVCHI ELEKTR
YURITMALAR.
5.1. Mustaqil qo‘zg‘atishli, o‘zgarmas tok motorlarining elektrmexanik
xarakteristikalari.
O‗zgarmas tok motorlari odatiy ravishda rostlanuvchi elektr yuritmaning
asosi bo‗lib kelgan va texnikaning barcha jabhalarida keng qo‗llaniladi.
O‗zgarmas tok motorlari mustaqil, ketma – ket va aralash qo‗zg‗atishli
bo‗lishlari mumkin. Qo‗zg‗atish sxemasiga qarab motorlarning elektrmexanik
xarakteristikalari juda ham turli ko‗rinishda bo‗ladi.
Mustaqil qo‗zg‗atishli motorlar qo‗zg‗atishni elektrmagnit manbadan (5.1 a -
rasm), va doimiy magnitdan (5.1 b - rasm) olishi mumkin. Doimiy magnitdan
foydalanish quvvati 20 kW gacha bo‗lgan yuqori dinamikali motorlarda ishlatiladi.
5.1 - rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorini ulash sxemasi
a) elektrmagnit bilan qo‘zg‘atishli;
b) doimiy magnit bilan qo‘zg‘atishli.
Mustaqil qo‗zg‗atishli motorni reverslash (aylanish yo‗nalishini o‗zgartirish)
kuchlanish qutublarini almashtirish yo‗li bilan amalga oshiriladi. Bu kuchlanish
motor yakoriga yoki qo‗zg‗atish chulg‗amiga beriladi.
125
Motor yakori zanjiriga beriladigan kuchlanish o‗rnatilgan rejimda yakor
zanjiridagi qarshiliklardagi kuchlanish pasayishi va yakordagi E.YU.K. ga qarshi
muvozanatlashadi. Yakordagi E.YU.K. yakor chulg‗amida, u qo‗zg‗atish
chulg‗ami hosil qilgan elektromagnit maydonda aylanganda hosil bo‗ladi. (5.1 a -
rasm).
U
ya
=E
ya
+R
ya
I
ya
.
(5.1)
R
ya
– yakor zanjiri qarshiligi. Bu qarshilik yakor chulg‗ami qarshiligi R
oya
,
qo‗shimcha qutblar chulg‗mami qarshiligi R
q.q.
, kompensatsiya chulg‗am qarshiligi
R
k.ch.
, motor iste‘mol manbasi ichki qarshiligi R
n
lardan iborat.
R
ya
= R
oya.
+ R
q.q
+ R
k.ch.
+ R
n
Yakor E.YU.K.
E
ya
= kФω
(5.2)
ga teng.
Bunda Ф – qo‗zg‗atish oqimi.
k = P
n
·N / 2 πa - motorning konstruktiv doimiysi.
P
n
– mashina qutb juftlari soni,
N – yakor chulg‗ami aktiv o‗tkazgichlar soni,
A – yakor chulg‗ami parallel shoxlar soni.
motor hosil qiladigan moment yakor toki va qo‗zg‗atish oqimiga
proporsional
M = k · Ф · I
ya
(5.3)
(5.1), (5.2) va (5.3) tenglamalrdan tezlikning yakor tokiga
ω = f (I
ya
)
bog‗liqligini
ko‗rishimiz mumkin. Bu kattalik motorning elektrmexanik xarakteristikasi bo‗lib,
tezlikning
momentga
bog‗liqligi
ω = f (M)
yuritmaning
mexanik
xarakteristikasidir.
(5.4)
126
(5.5)
Agar dvigatel barcha rejimlarda doimiy qo‗zg‗atish oqimi bilan ishlasa, kФ
kattalikni o‗zgarmas (doimiy) sifatida qabul qilishi mumkin.
kФ = С
(5.6)
Unda yuqorida keltirilgan tenglamalar quyidagi ko‗rinishga keladi:
M= CI
ya
.
(5.7)
E
ya
= Cω
(5.8)
(5.9)
(5.10)
Qat‘iy aytganda, valdagi yuklamani o‗zgartirganda, yakor toki o‗zgaradi, yakor
reaksiyasi ta‘sirida magnitlanish yo‗qolganda motor oqimi o‗zgarmas bo‗lib qola
olmaydi. Yakor zanjiridagi qo‗zg‗atish oqimiga ta‘sirini yo‗qotish uchun yirik
mashinalarda kompensatsiyalash chulg‗ami ishlatiladi. Bu chulg‗am yakor
chulg‗amiga ketma – ket ulanadi , mashina qutblarida joylashadi va qo‗zg‗atish
oqimini
kuchaytiradi.
Lekin
kompensatsiyalanmagan
mashinalarda
ham
muhandislik hisoblarida odatda yakor reaksiyasi ta‘sirida magnitlanish yo‗qolishini
inobatga olinmaydi. Buning uchun mexanik xarakteristikaning chiziqliligini
ta‘minlash yopiq rostlash tizimiga yuklanadi. Doimiy magnitdan qo‗zg‗atiluvchi
motorlarda yakor reaksiyasi deyarli paydo bo‗lmaydi.
Mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motori tabiiy mexanik xarakteristikasi 5.2 -
rasmda ko‗rsatilgan.
127
Do'stlaringiz bilan baham: |