A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

6.28 - rasm. Ventilli motorli rostlanadigan elektr yuritma strukturaviy sxemasi. 
Tez.ros.- tezlik rostlagichi, Tok.ros. – tok rostlagichi, Tez.xab – tezlik 
xabarlagichi, TD – tok xabarlagichi, DR- rotor holati xabarlagichi, BR- 
taxogenerator. 

---

209 
Ko‗rilayotgan sxemaning eng asosiy kamchiligi kichik tezliklarda (0,1
n
dan kam) invertor tiristorlarini ulashning murakkablashishidir. Chunki bunda 
motor E.YU.K. invertor ventilini tabiiy ravishda ulash uchun yetarli bo‗lmaydi. Bu 
holatda motorni 0,1
n
tezlikkacha yurgazish paytida invertor ventili yopilishini 
ta‘minlash uchun o‗zgartirgich tiristorlarini yopib tokni uzishga to‗g‗ri keladi, bu 
esa boshqarish sxemasini murakkablashtiradi. 
6.29 - rasm. 6.28 - rasmdagi sxemadagi ventilli motorning mexanik 
xarakteristikalari. 
Keyingi yillarda IGBT – tranzistorlari va yopiluvchi tiristorlarning 
paydo bo‗lishi bilan invertorning majburiy ulanuvchi ventilli sxemalari qo‗llanila 
boshladi. Bu esa ventilli motorning rostlanish xususiyatlarini oshiradi va uni 
tezlikni rostlash diapazoni keng bo‗lgan dinamik elektr yuritmalar uchun qo‗llash 
imkonini beradi. 
6.7.
Takrorlash uchun nazorat savollari. 
1.
Asiinxron motorlarni rostlash usullari sinflanishini keltiring. 
2.
Rostlashning qanday usullarida asinxron motor kichik qiymatli sirpanish 
bilan ishlaydi.
3.
Faza rotorli asinxron motor rotori zanjiriga «qo‗shimcha qarshiliklarni 
kiritish»nima uchun qo‗llaniladi? 

---

210 
4.
Ko‗p tezlikli asinxron motor necha xil ishchi tezliklarga ega bo‗lishi 
mumkin? 
5.
Asinxron motor tezligini iste‘mol kuchlanishi qiymatini o‗zgartirish bilan 
rostlash usulining qanday asosiy kamchiligi mavjud? 
6.
Asinxron motor qaysi usul bilan rostlanganda u katta qiymatli sirpanish 
bilan ishlaydi, biroq bu usul tejamli hisoblanadimi? 
7.
Asinxron motor absolyut sirpanishi qanday o‗lcham birligiga teng? 
8.
Nima uchun iste‘mol kuchlanishi chastotasini nominaldan kamaytirganda, 
bir vaqtning o‗zida kuchlanish qiymatini rostlash kerak? 
9.
Asinxron motorni chastotali rostlashda chastota va iste‘mol kuchlanishi 
qiymati orasidagi munosabat qanday ifodalanadi? 
10.
Asinxron motorlarni chastotali rostlashda stator chulg‗amidagi aktiv 
qarshilik kuchlanishining pasayishi motorning mexanik xarakteristikalariga 
qanday ta‘sir ko‗rsatadi? 
11.
Agar asinxron motorning kuchlanish chastotasini, kuchlanish qiymatini 
nominal qiymatda saqlagan holda oshirib borilsa, uning uzoq ta‘sir etuvchi 
momenti qanday o‗zgaradi? 
12.
Chastotali – rostlanadigan asinxron elektr yuritmalarda ishlatiladigan yarim 
o‗tkazgichli chastota o‗zgartirgichlar sinflanishini keltiring. 
13.
Bevosita bog‗lanishli chastota o‗zgartirgichlar uchun chiqish chastotasi 
o‗zgarish diapazoni qanday xarakterga ega? 
14.
Avtonom tok invertorli va avtonom kuchlanish invertorli chastota 
o‗zgartirgichlarning sxemalarida qanday farqlar bor? 
15.
Tok invertori turidagi bitta chastota o‗zgartirgichi bilan nechta motor 
ta‘minlanishi mumkin? 
16.
Kuchlanish invertorli va oraliq o‗zgarmas tok zanjirli chastota 
o‗zgartirgichlarida chiqish kuchlanishini rostlashning qanday usullari 
ishlatiladi? 
17.
Ventilli motor rostlanuvchi elektr yuritma tizimi sifatida qanday asosiy 
elementlardan tashkil topadi? 

---

211