A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

4.3 - rasm. Statik xatolikni aniqlash. 
 
Hatolikning nisbiy kattaligi absolyut xatolikning tezlikning bazaviy 
qiymatiga nisbati bilan aniqlanadi. Berilgan tezlik (bazaviy tezlik) qancha kam 
bo‗lsa nisbiy xatolik shuncha ko‗p bo‗ladi.
s
= 
(4.4) 
(4.3) va (4.4) lardan ko‗rinadiki, statik xatolikning katalligi mexanik 
xarakteristikalar bikirligiga teskari proporsionaldir: bikirlik qancha katta bo‗lsa, 
statik xatolik shuncha kam bo‗ladi. 
Berilgan tezlikni rostlash diapazoni quyi tezligining qiymati ω
min 
talab 
etiladigan rostlash aniqligi (statizm ) bilan ham cheklanishi mumkin. (4.4)ga 
binoan berilgan minimal tezlik qancha kam bo‗lsa, nisbiy kattalik sifatida berilgan 
tezlikni saqlash aniqligi shuncha yomon bo‗ladi. Shuning uchun berilgan aniqlikni 
bajarish sharti quyidagicha bo‗ladi: 
s
= 

---

118 
Quyidagini inobatga olib, 
hosil qilamiz 
Unda berilgan aniqlikni ta‘minlash shartiga ko‗ra tezlikni rostlash diapazoni 
quyidagicha bo‗ladi: 
Odatda 
ochiq 
boshqaruv 
tizimli 
elektr 
yuritma 
mexanik 
xarakteristikalarining bikirligi kerakli rostlash diapazoni va statik aniqlikka 
erishish uchun yetarli bo‗lmaydi. Shuning uchun rostlanadigan elektr yuritmalarda 
qoida sifatida tezlik bo‗yicha yopiq rostlash tizimi ishlatiladi. 
Elektr yuritmaning mexanik xarakteristikalariga manfiy teskari aloqaning 
ta‘sirini ko‗rib chiqamiz. 
4.4 - rasmda. Eletkr yuritmaning ochiq boshqaruv tizimli (a) va yopiq 
boshqaruv tizimli (b) tarkibiy sxemalari keltirilgan. 
4.4 - rasm. Chiziqli mexanik xarakteristikalarga ega bo‘lgan elektr yuritmaning 
tuzilish sxemasi. 
a) ochiq; b ) tezlik bo‘yicha yopiq 
ochiq boshqaruv tizimida tezlik 
vaz.
= K
bosh
· x
vaz. 
Bo‗yicha aniqlanadi. (4.4. a - 
rasm) M
q
yuklama qo‗yilganda hosil bo‗ladigan statik xatolik kattaligi mexanik 

---

119 
xarakteristikalar bikirligiga bog‗liq bo‗ladi. (4.3. - rasmga qarang). Ochiq 
boshqaruv tizimi avtomatik tarzda bu xatolikni yoki kamaytira olmaydi. 
Nazorat parametri bilan manfiy teskari aloqadagi bikirlikka ega bo‗lgan 
yopiq boshqaruv tizimida (ushbu holatda tezlik bo‗yicha), bu parametrlar kattaligi 
tezlik datchigi orqali K
ω
uzatish koeffitsienti bilan, manfiy ishora bilan rostlash 
tizimi qabuliga uzatiladi. 
x
ω t.a
= K
ω
 · ω
(4.6) 
Shunday qilib, tezlikni rostlash xatolik kattaligi bo‗yicha amalga oshiriladi, ya‘ni 
berilgan va xaqiqiy tezliklar farqi bilan. 
X
bosh
 = x
vaz. 
– x
ω t.a.

(4.7) 
Manfiy teskari aloqa ta‘siri mexanizmini ko‗rib chiqamiz. (4.5 - rasm).
1 – xarakteristika – ochiq boshqaruv tizimli yuritma mexanik xarakteristikalari 
bo‗lsin. Agar ω
0vaz. 
tezlik qiymati berilgan bo‗lsa u unda M
q
= 0 bo‗lganda yuritma 
berilgan tezlik bilan ishlaydi. M
q
yuklamasi qo‗yilishi bilan va ochiq rostlash 
tezligi bilan motor tezligi 
kattalikka, a b kesimga proporsional bo‗lgan 
kattalikka kamayadi. Bunda motor ω
0vaz
– b chiziq bilan aniqlanadigan, β bikirlikka 
ega bo‗lgan mexanik xarakteristikada ishlaydi va tezlik cho‗kishi quyida kattalik 
bilan aniqlanadi. 
q
 = M
q
 /β