A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

3.2.7. Asinxron motorlarning tormoz rejimlari 
Asinxron motorning to‗liq mexanik xarakteristikalari M-S maydonining 
barcha kvadratlaridagi holat 3.14 - rasmda ko‗rsatilgan.
Asinxron motor 3 ta tormoz rejimlarida ishlaydi: rekuperativ tormozlanish, 
dinamik tormozlanish, teskari ulab tormozlanish. Bundan tashqari kondensatorli 
tormozlanish tushunchasi ham mavjud. 
Agar rotor tezligi stator elektromagnit maydoni tezligidan katta bo‗lsa bunda 
rukuperativ generatorli tormozlansh vujudga keladi. Bunda sirpanish manfiy 
qiymatga ega bo‗ladi
>
0
;S< 0. 
Motor rotori sinxron tezlikdan o‗zib ketishi va undan yuqori qiymatgacha 
ko‗tarilishi uchun uning valiga tashqi, aylanish tezligi yo‗nalishiga mos keluvchi 
moment ta‘sir qildirilishi lozim. Bunday holat masalan ko‗taruvchi lebyodkaning 
yukni tushirish rejimida bo‗lishi mumkin. 

---

86 
 
3.14 - rasm. Asinxron motorning to‘liq mexanik xarakteristikasi 
 
Asinxron motorning rekuperativ tormozlanish rejimidagi mexanik 
xarakteristikalari motorning motor rejimidagi xarakteristikalariga mos keladi. 
Xarakteristikalarni Kloss formulasi bo‗yicha xisoblash mumkin (3.27). 
Rekuperativ rejimdagi maksimal moment motor rejimidagi maksimal momentdan 
ancha katta. Rekuperativ rejim uchun
M
k 
= 
 
Motor generator rejimida ishlaganda maksimal momentning bir muncha 
katta bo‗lishi quyidagicha izohlanadi: motor rejimida statordagi isroflar (r
1
) valdagi 
momentni pasaytiradi, generator rejimida esa ana shu isroflarni qoplash uchun 
valdagi moment ko‗proq bo‗lishi kerak. 

---

87 
3.15 - rasm. Rekuperativ tormozlanish rejimidagi asinxron motorning energetik 
diagrammasi 
Rekuperativ tormozlanish rejimdagi energetik balans quyidagicha aniqlanadi 
(3.15 - rasm). Motorga uzatilayotgan mexanik quvvat aylanayotgan maydonning 
P
em.
elektrmagnit quvvatiga hamda motor rotori zanjiriga transformatsiyalanadigan 
elektrik quvvatiga aylanadi. (3.35) mohiyatiga ko‗ra
P
mex
= P
em
- P
s
 = M
0
 –M
0 
s 
Elektrmagnit quvvat (statordagi isroflar inobatga olinmaganda) iste‘mol 
manbasiga beriladi, sirpanish quvvati esa rotor zanjirida tarqalib ketadi. Shuni 
ta‘kidlaymizki, asinxron dvigatel rekuperativ tormozlanish rejimida ishlab 
chiqaradigan aktiv quvvatni tarmoqqa beradi va elektrmagnit maydonini xosil 
qilish uchun esa generator rejimida tarmoqdagi reaktiv quvvat bilan almashishi 
kerak. Shuning uchun asinxron motor tarmoqdan uzilganda o‗zi mustaqil generator 
rejimida ishlay olmaydi. Biroq bu motor reaktiv quvvat manbasi sifatida 
kondensatorli batareyalariga ulanishi mumkin (3.19 - rasmga qarang).