A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

1.4 - rasm. MTS-1 modelli ishlov beruvchi markaz.
Transport sohasiga tegishli yana bir misol keltiramiz. Hozirgi vaqtda butun 
dunyoda, ayniqsa AQSH va Yaponiyada elektromobillar keng tarqalmoqda. 
«General Motors» firmasi tomonidan zamonaviy ichki yonuv motorli 
avtomabillardan hech bir korsatkichlari bilan qolishmaydigan elektromobil 
yaratildi. Elektromobilning asosiy afzalligi bo‗lgan ekologik xavfsizligi yaqin 10 
yilliklarda uning keng maqomda ishlatilishini ta‗minlaydi. Elektromobilning 
ikkita sxemasi mavjud: gibrid va zaryadlanuvchi qurilmali. Har ikkala sxemada 
ham 
avtomobilni 
harakatga 
keltiuvchi 
motorlar 
uning 
g‘ildiraklariga 
joylashtiriladi. Gibrid elektromobillarda motorlarning elektr ta‗minoti bir rejimda, 
ya‗ni tejamli rejimda ishlab turuvchi ichki yonuv motori orqali ta‗minlanadi. Ichki 
yonuv motori generatorni aylantirib, yon tomonlarda joylashgan akkumlyator 
batareyalarni 
zarayadlab 
turadi. 
Xarakatlantiruvchi 
o‘zgaruvchan 
tok 
elektrmotorlari yarim o‗tkazgichli o‗zgartirgichlar orqali o‗zgaruvchan tokni 
oladilar. 
Zarayadlash qurilmali elektromobillarda ichki yonuv motorli generator 
bo‗lmaydi. Harakatlantiruvchi elektrmotorlar energiyani davriy zaryadlantirilib 
turuvchi akkumlyator batareyalardan oladilar. 

---

24 
Elektr yuritma tarkibiga gildiraklar elektr motorlari, elektr ta‗minoti 
manbasi, chastota o‗zgartirgichi, tezlikni sozlovchi boshqaruv tizimi hamda 
akkumlyatorni qayta zaryadlash xususiyatiga ega bo‗lgan elektrik rekuperativ 
tormoz tizimi kiradi.
Yuqorida keltirilgan misollar va ular kabi misollarni ko‗plab sanash 
mumkinligi shuni ko‗rsatadiki, elektr yuritma har qanday ishlab chiqarish 
mashinasi yoki texnologik majmuaning asosiy qismidan biri bo‗lib qoladi. Bu 
odatda ishchi mashinaning eng murakkab va qimmat qismi bo‗ladi. Elektr 
yuritmani loyihalash, tayyorlash va ishlatish yuqori malaka va turli texnik 
bilimlarni talab qiladi.