A. A. Shernaev, N. E. Jiyanova

 
 
 
6.3. Xorijiy mamlakatlarda pensiya fondlari faoliyatining tashkil 
etilishi 
Insoniyat  o‗z  sivilizatsiyasining  cho‗qqisiga  chiqqan  hozirgi 
davrda  ham  ijtimoiy  ta‘minot  va  pensiya  ta‘minoti  tizimi  bag‗oyat 
muhim va dolzarb ahamiyatga egadir.  
Chunonchi,  hozirgi  kunda  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  hisob- 
kitoblariga  ko‗ra  2017-yilda  dunyoda  962,3  million  nafar  aholi  60 
yoshdan  oshganlar  tashkil  etmoqda
92
,  bu  esa  dunyo  aholisining  qariyb 
13 foizini tashkil etadi. Umuman olganda jamiyatdagi ijtimoiy ta‘minot 
va  pensiyaga  muhtojlar  sifatida  qariyalar,  kam  ta‘minlanganlar, 
mehnatga  layoqatsizlar,  boquvchisini  yo‗qotganlarni  tushunadigan 
bo‗lsak bu ko‗lam yanada salmoqli bo‗lishi shubhasizdir. 
Ularning  ijtimoiy  ta‘minoti  uchun  jamiyatning  barcha  a‘zolari 
birdek  mas‘uldirlar.  Shu  jihatdan  ham  taraqqiyotning  ma‘lum  bir 
                                                           
92
 http://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/ageing/WPA2017_Highlights.pdf 

---

269 
 
bosqichida  qariyalar,  nogironligi  bo‗lgan  shaxslar  va  boquvchisini 
yo‗qotganlarni  moddiy  ta‘minlovchi  pensiya  yoki  ijtimoiy  sug‗urta 
fondlari shakllandi. 
XIX  asrning  80-yillaridan  boshlab  davlat  miqyosidagi  pensiya 
tizimlari  shakllana  boshladi  hamda  aynan  shu  davrdan  boshlab,  davlat 
moliyasi  tizimida  pensiya  fondlari  va  jamiyatda  pensiya  va  nafaqalar 
tizimining  muhimlik  va  ahamiyat  darajasi  orta  boshladi.  Rivojlangan 
davlatlarning  demografik  tuzilishi  va  mehnat  bozori  bilan  bog‗liq 
masalalar, pensiya fondlari yillar davomida katta sarmoyalar to‗plashini 
anglatadi, ular institutsional investorlar sifatida muhim rol o‗ynaydi
93
. 
G‗arbiy  Yevropa  mamlakatlari  va  AQShda  hozirda  dunyoning 
aksariyat  mamlakatlarida  amal  qiluvchi  davlat  pensiya  ta‘minoti 
tizimlari  shakllandi.  Davlat  pensiya  tizimi  o‗zining  evolyutsiyasi 
davomida  jamiyatda  yuz  berayotgan  iqtisodiy-ijtimoiy  o‗zgarishlar, 
inqirozlar, iqtisodiy rivojlanishlar va pasayishlar bilan o‗zaro hamohang 
tarzda  rivojlana  bordi.  O‗tgan  asrning  50-yillaridan  boshlab  dunyoda 
pensiya ta‘minotini chuqur tahlil qilish, uning barqarorligini ta‘minlash 
bo‗yicha ilmiy, nazariy, amaliy tadqiqot ishlari olib borila boshlandi va 
hozirda  mazkur  jarayon  o‗zining  eng  yuqori  bosqichiga  keldi  deyishga 
to‗la  asoslimiz.  Bu  borada  jahonning  aksariyat  mamlakatlarida  davlat 
pensiya ta‘minoti tizimini isloh qilish, tizimning ishlash mexanizmlarini 
iqtisodiy, ijtimoiy va demografik jarayonlarga mos holda tashkil etish va 
shu orqali uning moliyaviy barqarorligini ta‘minlash ustida zarur chora-
tadbirlar  hamda  strategik  rivojlanish  dasturlari  ishlab  chiqilmoqda. 
                                                           
93
  Marinella  Cadoni,  Roberta  Melis,  Alessandro  Trudda.  Pension  funds  rules:  Paradoxes  in  risk  control.  Finance 
Research Letters 22 (2017) 20–29. P.: 20 
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1544612316301994
 

---

270 
 
Jahon  mamlakatlarida  pensiya  ta‘minoti  tizimining  moliyalashtirish 
usullari turlichadir (6-rasm).