A. A. Shernaev, N. E. Jiyanova

Respublika qishloq xo„jaligi yer turlarining foydalanish 
maqsadlariga ko„ra taqsimlanishi (ming ga) 

---

291 
 
Yer turlari 
1990 y.  1995 y.  1997 y.  2007 y.  2017 y. 
Jami 
qishloq 
xo„jaligi 
yerlaridagi 
ulushi, % 
2017-yilda 
1990-yilga 
nisbatan, 
% da 
1990y. 
2017 
y. 
Ekin yerlari 
4176,5  4092,8  4056,6  4057,2  4043,6  14,9 
15,8  96,8 
sh.j., 
sug‗oriladigan 
3407,3  3339,4  3308,3  3303,6  3288,2  12,1 
12,8  96,5 
lalmikor yerlar  769,2  752,9  750,4  746 
755,4  2,7 
2,9 
98,2 
Ko„p 
yillik 
daraxtzorlar 
366,8  374,5  346,9  335,8  371,9  1,3 
1,4 
101,5 
sh.j., 
sug‗oriladigan 
354,5  361,0  332,3  322,7  354,1  1,2 
1,4 
99,9 
Bo„z yerlar 
62,1 
69,2 
82,8 
83,6 
80,3 
0,2 
0,3 
129 
sh.j., 
sug‗oriladigan 
25,9 
36,0 
48,4 
48,4 
46,9 
0,09 
0,2 
181 
Yaylov 
va 
pichanzorlar 
23475  22502,7 22246,4 21207,4 21125,6 83,6 
82,4  90 
sh.j., 
sug‗oriladigan 
37,3 
42,0 
44,3 
43,4 
43,0 
0,1 
0,16  115 
Jami 
qishloq 
xo„jaligi yerlari 
28080,4 27039,1 26734,5 25683,9 25621,4 100 
100  97,6 
 
Manba: O„zbekiston  Respublikasi  yer  resurslari,  geodeziya, 
kartografiya  va  davlat  kadastri  davlat  qo„mitasi  ma‟lumotlari  asosida 
hisoblangan. 
Albatta,  ko‗p  yillik  daraxtzorlarning  kengaygani  mamlakatimizda 
meva-sabzavotchilik  va  uzumchilik  sohasida  diqqatga  molik  islohotlar 
olib  borilganining  samarasidir.  Lekin  bo‗z  yerlar  yigirma  besh  yil 
mobaynida  29  foizga  ko‗payganini  qanday  izohlash  mumkin?  Javobi 
tayyor:  ular  sug‗orish  qoidalari  buzilishi,  tuproqning  meliorativ  holati 
yomonlashishi,  yer  eroziyasi,  kuchli  sho‗rlanishi,  gipslanishi  tufayli 

---

292 
 
qishloq  xo‗jaligi  oborotidan  chiqqan  yerlar  hisobiga  kengaydi.  Bunday 
noxushliklar asosan 1990-2005-yillarda qizg‗in tus oldi. Keyinchalik bu 
jarayonni pasaytirish tendensiyalari kuzatila boshlandi. 
Binobarin,  sug‗oriladigan  mintaqadagi  bo‗z  yerlar  sug‗oriladigan 
ekinzorlar  chegaralarida  kichik  uchastkalar  ko‗rinishida  joylashgan. 
Agar ular sug‗orish va kollektor shoxobchalari bilan ta‘minlanib, zarur 
meliorativ choralar qo‗llanilsa, avvalgi holati qayta tiklanishi va qishloq 
xo‗jaligi ishlab chiqarishi (oboroti)ga qaytarilishi mumkin. 
Sohada  erdan  foydalanish  samaradorligini  oshirish  nuqtayi  nazaridan 
qaraganda,  dehqonchilik  qilinadigan  yerlar  tarkibini  ulardan  xo‗jalik 
maqsadida  foydalanilishiga  ko‗ra  o‗rganish  muhim  ahamiyatga  ega. 
Bunda sug‗oriladigan yerlar alohida o‗rin tutadi. Chunki etishtiriladigan 
ziroat  mahsulotlarining  asosiy  qismi  ularning  hissasiga  to‗g‗ri  keladi. 
Ammo  ekinzorlar  toifasidagi  sug‗oriladigan  yerlar  ulushi  2017-yili 
1990-yildagiga nisbatan 3,4 foizga kamaygan. 
Tahlil  natijalari  respublikamizdagi  qishloq  xo‗jaligi  yerlarining 
asosiy  qismi  yaylov  va  pichanzorlardan  iborat  ekanligini  isbotladi.  Bu, 
eng  avvalo,  hududlarning  geografik  joylashuvi  va  o‗ziga  xos 
xususiyatlariga daxldor. Aniqrog‗i, mamlakatimiz hududining aksariyat 
qismini tog‗ va tog‗oldi zonalari, cho‗llar va chala cho‗llar egallagan. Bu 
turdagi  yerlarning  jami  qishloq  xo‗jaligi  yerlari  tarkibidagi  salmog‗i 
1990-yili 83,6 foiz bo‗lgan bo‗lsa, 2017-yilda 82,4 foizni tashkil etdi. 
Mamlakat  qishloq  xo‗jaligida  haydaladigan  yerlar  muhim  ahamiyatga 
ega. Ularning  qishloq xo‗jaligi yerlari tarkibidagi  jami ulushi 2017-yili 
15,8 foiz bo‗ldi. 1990-yili haydaladigan ekinzorlarning 81,6 foizi, 2017- 
yili 81,3 foizi sug‗oriladigan yerlar hisobiga to‗g‗ri keldi. 
Hududlarda  yerdan  samarali  foydalanish  uchun  uning  ham 
miqdoriy,  ham  sifat  ko‗rsatkichlarini  hisobga  olish  darkor. 
Diyorimizdagi  sug‗oriladigan  yerlar  tuproq  sifatining  viloyatlar 
kesimida  baholash  ko‗rsatkichlari  bo‗yicha  tavsifi  shuni  ko‗rsatdiki, 
2017-yil 
holatida 
Qoraqalpog‗istonda 
sug‗oriladigan 
yerlar 
respublikadagi  sug‗oriladigan  yerlarning  12,1  foizini  tashkil  qilgani 
holda  ball-bonitet  ko‗rsatkichi  eng  past  bo‗lgan.  Hududdagi 

---

293 
 
sug‗oriladigan  yerlarning  56,7  foizi  o‗rtachadan  past,  40,7  foizi  esa 
o‗rtacha yerlar bo‗lib chiqqan (2-jadval). 
Yurtimizdagi jami sug‗oriladigan yerlarning hududlar bo‗yicha eng 
yuqori  ulushi  Qashqadaryo  viloyatiga  to‗g‗ri  keladi.  Aniqrog‗i, 
mamlakatimizdagi sug‗oriladigan jami yerlarning 12,5 foizi shu vohada 
joylashgan. Ularning 69,2 foizi o‗rtacha, 20,3 foizi yaxshi, 8,9 foizi esa 
o‗rtachadan past yerlardir. 
Sug‗oriladigan  yerlarning  sifat  jihatidan  asosiy  ko‗rsatkichi 
sanalgan  ball-boniteti  respublika  bo‗yicha  o‗rtacha  55  ballga  to‗g‗ri 
keldi.  Bu  ko‗rsatkichdan  past  bo‗lgan  hududlarga  Buxoro,  Jizzax 
viloyatlari  kiritildi.  V  guruh  juda  yaxshi  yerlar  toifasida  viloyatlar 
kesimidagi  eng  yuqori  natija  Namangan  viloyatiga  nasib  etdi.  U 
viloyatdagi jami sug‗oriladigan yerlarning 8,9 foizini tashkil qildi. 
2-jadval.