A. A. Q od irov t ib b iy o t

V illia m G a r v e y
( 1 5 7 8 - 1 6 5 7 ) .
114

---

b orib, u yerda to zala n ib v. p u lm o n alis orqali ch ap q o rin ch a g a qaytib 
k elishini, so ‘ng a o rta orqali ta n a g a tarq a lish in i isbotlab b erd i. Bu yerda 
sh u n i aytib o ‘tish kerakki, kichik qon aylanish sistem asinin g m avjudligi 
haqidagi fikr G arv ey d an oldin h am b a ’zi o lim lar to m o n id a n aytilgan 
b o ‘lsa h a m , lekin isb otlanm agan edi. G arveyning x izm ati sh u n d ak i, u 
bu fik rn i a m ald a (ta jrib a u su li b ila n ) isbo tlab b erd i. Bu x u lo salar 
G arveyning asosiy asari b o ‘lgan "H ayvonlarda yurak va q o n tom irlaridagi 
q o n n in g h arak ati", nom li k ito b id a b ayon etilgan. Bu k ito b 17 b ob d an
ib o rat b o ‘lib, h a r b ir bobi q o n aylanishi jara y o n in in g ayrim m asalalariga 
b ag ‘ishlangan . D astlabki ikki b o b id a yu rak ishining fiziologiyasi bayon 
etilgan. U c h in c h i bobida to m irla r h aqid a fikr yuritiladi. S o‘nggi boblarda 
to m irla rd a oquvchi q o n n in g m iq d o ri, y o ‘naIishi, to m irla r ho lati bayon 
etiladi.
V illiam Garveyga qadar olim lar qon iste’m ol qilingan ov qatdan jigarda 
paydo b o ‘ladi, deb o ‘ylaganlar. M asalan, G alen shunday fikrda edi. Garvey 
qon faqat yeyilgan ovqat hisobiga hosil b o ‘lmasligini aniqladi. Eng m uhim i 
shuki, G arvey q o n G a le n aytg an id ek h a r gal yeyilgan o v q atd an paydo 
b o ‘lib, to m irla r o rqali ta n a n in g h a r bu rchagiga bo rib , sh im ilib y o ‘q 
b o ‘lib ketm asligini, u to m irla rd a aylanib yurishini isbot etib berdi. Y a’ni 
q o n aylan ish sistem asi m avjudligini k o ‘rsatib berdi. L ekin, bu sistem a 
q a n d a y am alg a o sh ish in i G a rv ey b ilm a g an edi. C h u n k i, u v aq td a 
m ik ro sk o p b o im a g a n lig i u c h u n G arveyga k ap illar qo n aylanish tizim i 
m a ’lum em as edi.
G arvey organizm dagi qo n n in g vazifasini (oziq m o d d alar tashishligini) 
t o ‘g ‘ri tu sh u n g an . S hu bilan birga q o n orqali tu rli k asallik lar kelib 
chiq ish lig in i ham bilgan. U m u m a n , G arvey q o n , un in g organizm d agi 
roli va q o n aylanishi sistem asi haq idagi tu s h u n c h a la rn i t o ‘g‘ri ifodalab 
b erd i. K a tta q o n aylanish sistem asi m ik roskop k ash f etilg an d an so ‘ng 
isbot etildi.
V illiam G arvey u zoq u m r k o 'rd i. T oki qarigunga q a d a r o ‘z ilmiy 
ishlarini t o ‘x tatm ad i. K ishi o rganizm idagi fiziologik ja ra y o n la rn i h a r 
tara flam a tekshirdi va bu bilan fiziologiya fanini m ustaqil fan darajasiga 
k o ‘tardi. Olim 1657-yil 3-iyunda 79 yoshida vafot etdi.