|
6. Nominal pul nazariyasi tarafdorlarining zaifligi nimada?
A. Oltinni haqiqiy qiymat sifatida e’tirof etishida.
B. Pulning qiymatini davlat belgilashini e’tirof etishida.
V. Kumushni to‘lov vositasi sifatida e’tirof etmaydi.
G. Qog‘oz pullar qiymati talab va taklif asosida belgilashini e’tirof
etishida.
7.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida pulning sotib olish qobiliyati:
A. Talab va taklif asosida belgilanadi.
B. Tovar va mahsulotlar hajmi asosida belgilanadi.
V. Davlatning tegishli qarorlari asosida belgialandi.
G. Markaziy bankning qarori asosida belgilanadi.
8. Pulning miqdoriy nazariyasi haqidagi ta ’limotni qachon va kim
tomonidan ilgari surilgan?
A. XV - XVI asrlarda, Dj.Mil tomonidan.
B. XVI - XVII asrlarda, D.Yum tomonidan.
V. XVII - XVIII asrlarda, J.Boden tomonidan.
G. XVIII - XIX asrlarda, SH.Monteske tomonidan.
9. Miqdoriy pul nazariyasining «tranzaksion varianti» ta'limoti
asoschilari kimlar?
A.
M.Fridman, K.Brunner va A.Meltserlar.
B. A Marshall va L.Valras.
V. A.Smit, G.Kassel vaB.Xansen.
G. J.Boden, D.Yum va Dj.Mil
10.
Miqdoriy pul nazariyasida «kassa qoldig'i» haqidagi t a ’limot
ni ilgari surgan nazariyachi ?
A.
A.Pigu.
B. D.Yum.
V. Dj.Mil.
G. J.Boden.
147
8 - bob. AYRIM XORIJIY DAVLATLAR PUL TIZIMI
8.1. AQSH pul tizimi
Amerika qitasida pul muomalasi XVIII asrlarda asosan xorijiy
valutalarda, ya’ni Angliya funt sterlingi va Ispaniya kumush dollari bilan
amalga oshirilgan.
AQSH dollari Kongress qarori bilan 1785-yilda milliy valuta
sifatida e’lon qilingan. 1792 yilda bimetallizm tizimi joriy etilib. dollar
oltin va kumushdan zarb etilgan. Banknotlar xususiy banklar tomonidan
muomalaga kiritilgan. 1859-yilda AQSHda 1000 dan ortiq xususiy
banklaming 5400 turdagi banknotlari to io v vositasi vazifasini bajargan.
AQSHda XVIII - XIX asrlarda pul emissiyasini markazlashtirish
va tartibga solishga ikki marta (1791va 1816-yy.) urinib ko‘rildi, biroq
ushbu harakatlar muvafaqqiyatsizlikka uchradi. AQSHda 1863-yilda
milliy (davlat) banklari tashkil etilib, ularga emissiya huquqi berildi.
Shtat banklari 10 foizlik soliqqa tortish evaziga emissiya qilish
huquqidan bosqichma - bosqich bekor qilindi. Shu bilan birga, 1873-
yildan boshlab kumushni erkin zarb etish bekor qilindi.
1900-yilda rasmiy ravishda oltin standarti joriy etilib, dollaming
oltin qiymati 1,504632 gr etib belgilandi.
Federal hukumat qonunchiligiga asosan 1913-yilda AQSH Federal
zaxira tizimi (FZT) tashkil etildi. Uning a’zolari o‘z kapitalining 6
foizini pay sifatida FZTga o‘tkazishlari, shuningdek, muddatli
depozitlarining umumiy summasini 3 foizi, talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlaming 7 foizdan 13 foizgachasini zaxira sifatida
ushlab turishlari belgilab qo‘yildi.
FZT mamlakat Markaziy banki sifatida muomalaga banknotlami
chiqarish bo‘yicha monopol huquqqa ega boidi, dastlab uning
banknotlari tijorat va bank veksellari bilan, 1917-yildan boshlab oltin
bilan ta’minlanishi belgilab qo‘yildi. Natijada 1920-yilga kelib, uning
muomalaga chiqargan biletlari mamlakatdagi mavjud pul biletlari
hajmidan bir necha barobar ortib ketdi.
148
FZT tomonidan qilingan emissiya hajmining ortib ketishi
natijasida 1932-yilda qabul qilingan Blass - Stigalla qonuniga asosan
davlatning qimmatli qog'oziari banknotlaming ta’minoti sifatida qabul
qilindi.
AQSH G‘arbiy Yevropa mamlakatlaridan farqli olaroq, birinchi
jahon urushi davrida banknotlami oltinga almashtirish tartibini bekor
qilmadi, lekin muomalada oltin tangalar miqdori keskin kamayib ketdi.
AQSHda yuz bergan 1929 - 1933-yildagi Buyuk inqirozga qadar
muomaladagi oltin tangalar xususiy shaxslar va banklar tomonidan olib
qo‘yila boshladi. 1929 - 1933-yildagi Buyuk inqiroz 1933-yil aprelda
AQSHda oltin standartini bekor qilishga majbur etdi.
1934-yil 31-yanvardagi qonunga ko‘ra dollaming 40,8 foizi oltin
bilan ta’minlanishi belgilanib qo‘yildi, shuningdek, bir dollaming
oltindagi qiymati 1,50463 grammdan 0,888671 grammga tushirildi,
AQSH g‘aznasi bir unsiya oltinni sotib olish bahosini 20,67 dollardan 35
dollargacha ko‘tardi. AQSHning yuridik va jismoniy shaxslarga oltinni
tanga shaklida saqlashni taqiqlab qo‘yildi.
1934-yilda FZT tasarrufidagi oltin zaxirasi bir unsiyasi 26,67
dollar bahosida davlat g'aznasiga topshirildi. FZT uning o‘miga federal
g‘aznasi tomonidan banknotlami ta’minlanganligiga xizmat qiluvchi
oltin sertifikatlami oldi. AQSH hukumati 2,8 mlrd. dollar oltin zaxirasi
hisobidan 2 mlrd.ga teng bo‘lgan barqarorlashtiruvchi valuta fondini
tashkil etdi.
1960-yillaming oxiri 1970-yillaming boshida AQSHning valuta
pozitsiyasi sezilarli darajada yomonlashdi. Mamlakat oltin zaxirasi ikki
martadan ziyodroqqa kamaydi. 1949-yilda 24,6 mlrd. dollar 1987-yiI
sentabrda 11,1 mlrd. dollami tashkil etdi.
1960-yillarda mamlakat oltin zaxirasi muomaladagi jami
banknotlaming 25 foizi atrofida tashkil etdi, buning natijasida dollaming
oltin bilan ta’minlanishi bekor qilindi.
1971-yilda oltining bir unsiyasi 38 dollami, 1973-yil fevralda
42,22 dollami tashkil etdi. 1975-yilda AQSH o‘z fuqarolariga oltin
tanga va slitkalami sotib olishga ruxsat berdi, 1970-yilda oltinning
bahosini pasaytirish maqsadida oltin auksioni o‘tkazildi. Natijada,
Yamayka kelishuviga asosan oltining rasmiy bahosi bekor qilindi va uni
valuta pariteti sifatida foydalanishni taqiqladi. Dollaming kursi talab va
taklif asosida o‘matiladigan bo‘ldi, buning natijasida oltinning bozor
bahosi birdan oshib ketdi.
149
AQSHning zamonaviy pul muomalasi juda rivojlangan boiib,
AQSH davlat g‘aznasi, FZT va ayrim shtat banklari pullami muomalaga
emissiya qilish bilan shug‘ullanadi. Davlat g‘aznachiligi mayda
banknotalami (1-10 dollarlik qiymatdan), kumush dollar va tangalami
muomalaga chiqardi.
Muomaladagi asosiy pullaming ulushi FZT tomonidan chiqarilgan
boiib, kredit tizimini takomillashuvi barobarida naqd pul bilan hisob-
kitob tizimi qisqarib bormoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
