A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

Узбекистан худудида танга e a цогоз пулларнинг чихдрилиши ва амал кдлиши билан боглик, материаллар ф .
М уллажснсенинг Узбекистон Республикаси банк ш ш и китоби (-Т .: «Узбекистон» 2001 й. 6 - 27 бвтлар)дан
фойдаланилгнн хрлда тайёрланди.
16

---

va besh so‘mlik oltin tangalar mavjud boigan. 0 ‘zbekiston hududida 
ham oktabr inqilobiga qadar Chor Rossiyasining tangalari bilan bir 
qatorda Buxoro va Xiva xonligining oltin tangalaridan foydalanilgan.
Jahon sivilizatsiyasining tobora rivojlanib borishi va iqtisodiy 
munosabatlaming takomillashuvi muomalada qog‘oz pullarning vujudga 
kelishiga zamin yaratdi. Natijada, qimmatbaho metallar o‘mini qog‘oz 
pullar egalladi.
Qog‘oz pullarning muomalaga kiritilishi.
Manbalarga ko‘ra, 
dastlabki qog‘oz pullar X asming oxiri XI asming boshlarida Xitoyda 
chiqarilgan. Xitoyda qog‘oz pullar muomalaga chiqishida mamlakatda 
qog‘ozning kashf etilganligi va bosma mashinalarining yaratilganligi 
muhim ahamiyat kasb etgan. Dastlab muomalaga chiqarilgan qog‘oz 
pullar «erkin tanga», keyinchalik «qimmatbaho qog‘oz tangalar» deb 
yuritildi, ular mamlakatda erkin aylanadigan toiov vositalari bolsada 
oltin yoki tovarlar bilan ta’minlanmagan edi.
Qog‘oz pullar kvadrat shaklda boiib, bir tomonida imperatoming 
nomi va dinastitsiyasi haqidagi maiumotlar, ikkinchi tomonida esa 
«G‘aznachilik boshqaruvi iltimosiga ko‘ra qaror qilindi, hukumronlik 
qiluvchi imperator tomonidan tasdiqlangan va ushbu yozuv boigan bu 
qog‘oz tanga qiymatga ega va haqiqiy kumush tanga qatorida tolovga 
qabul qilinishi shart. Ushbu tartibni buzgan har qanday shaxsning boshi 
kesiladi» degan mazmundagi so‘zlar bitilgan edi.
Xitoyda muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullarning hajmi ortib 
ketganligi va ulami tartibga solish mexanizmlari mavjud bolmaganligi 
bois juda tez vaqt ichida qadrsizlanib ketadi. Natijada 1500-yillarga 
kelib qog‘oz pullami muomalaga chiqarish bekor qilinadi.
Yevropada dastlabki qog‘oz pullar Stokgolm banki tomonidan 
1661-yilda emissiya qilingan. Yevropada qog‘oz pullar emissiyasining 
namoyandalaridan biri shotlandiyalik Djon Lo (1671-1729) hisoblanadi. 
Uning ta’limotiga ko‘ra, muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullar ishlab 
chiqaruvchilar faolligini oshiradi va davlatning xazinasini toldirishda 
juda qulay vosita hisoblandi. U o‘zining ta’limotini 1716-1720-yillarda 
Fransiyada o‘zi tashkil etgan bank orqali amalga oshirishga erishdi. 
Biroq, muomalada qog‘oz pullar haddan ortiq ko‘payib ketishi natijasida 
pullarning qadri tushib ketdi va uning talim oti inqirozgayuz tutdi.
0 ‘zbekistonda qog‘oz pullar
1918-yildan boshlab dastlab Buxoro 
amirligida muomalaga chiqarilgan. Muomalaga chiqarilgan nominali
' t y f