yurituvchi subyektlar bilan iqtisodiy aloqalami o‘matadi, ishlab
chiqaruvchi yoki xizmat ko‘rsatish jarayonida ishtirok etayotgan
xodimlaming mehnati uchun haq toiaydi
va boshqa qator ishlarm
amalga oshiradi. Bulaming barchasi tomonlar o ‘rtasidagi o'zaro
iqtisodiy hamkorlik va manfaatdorlik asosida amalga oshiriladi. Mana
shu iqtisodiy hamkorlik va manfaatdorlikni amalga oshirishning
iqtisodiy mexanizmi sifatida pulning roli alohida ahamiyat kasb etadi.
Bozor iqtisodiyotining asosiy tamoyillaridan biri har qanday
faoliyatning asosida iqtisodiy manfaatdorlik yotadi. Ishlab chiqaruvchi
korxona, tashkilot yoki firma yaratayotgan tovar yoki xizmatlami
shaxsiy iste’moli
uchun emas, balki bozorda sotish orqali tegishli
iqtisodiy foyda ko'rish ilinjida ishlab chiqaradi. Bu ishlab chiqaruvchi
va iste’molchilar o'rtasida tovar - pul munosabatlarini vujudga keltiradi,
ushbu munosabatda pul ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o'ratasida
ayirboshlash vositasi sifatida muhim rol o'ynaydi.
Bu
yerda
ishlab
chiqaruvchi
va
iste’molchi
o'rtasida
ayirboshlanadigan tovar yoki mahsulotning bahosi muhim rol o‘ynaydi.
Ulaming bahosi bozordagi talab va taklif asosida pulda ifodaianadi.
Pulning rolini amal qilishida baho muhim iqtisodiy mexanizm hisobla
nadi, tovar va xizmatlar bahosiga qator omillar ta’sir qiladi. Xususan, to
var va xizmatlaming sifati, unga boigan talab darajasi, sotib oluvchi
ning to io v qobiliyati va boshqa qator omillar shular jumlasidandir.
Haqiqatda ham yuqorida qayd etilgan jarayonlami
tashkil etishda
pulning ishtiroki muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birga, pulning
tovar xo'jaligi sharoitida amal qilishining samaradorligini oshishiga
qator omillar ta’sir qiladi. Xususan ular quyidagilardan iborat.
1. Iqtisodiyotning barqarorligi va raqobatbardoshligi.
Mamlakat
iqtisodiyotining barqarorligi va raqobatbardoshligi aholining iste’mol
tovarlar va xizmatlarga boigan talabini mahalliy ishlab chiqarish
hisobidan qondirish imkoniyatini beradi. Bu bozor
iqtisodiyoti sharoitida
juda muhim hisoblanadi. Birinchidan, import hajmini qisqartirish
asosida xorijiy valutalami chetga chiqib ketishining oldini oladi.
Ikkinchidan, milliy valutaning xorijiy valutalarga nisbatan barqarorligini
oshiradi.
2. Markaziy bankning mustaqilligini ta ’minlanganligi.
Maiumki,
Markaziy bankning bosh maqsadi milliy valutaning
barqarorligini
ta’minlashga qaratilgan, ushbu maqsadni
samarali amalga oshirish
uchun Markaziy bank hukumat va davlat boshqaruv organlari bosimidan
39
xoli bo‘lishi lozim. Aks holda, milliy valutaning barqarorligi zaiflashadi
va uning xalq xo‘jaligidagi roli pasayadi.
3.
Aholi
va
mijozlaming
bank
tizimiga
ishonchining
mustahkamligi.
Mamlakat aholisi va mijozlaming bank tizimiga bo‘lgan
ishonchining yuqoriligi pulning roliga bevosita va bilvosita ta’sir qiladi.
Chunki aholi va mijozlaming banklarga nisbatan ishonchining yuqoriligi
ulaming vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiarini banklarga muddatli
omonat sifatida qo‘yishga undaydi. Bu esa pulning jamg‘arma vositasi
va toiov vositasi rolini oshiradi, shu bilan birga,
birinchidan, pul
egalariga qo‘shimcha daromad keltiradi, ikkinchidan, banklaming real
sektomi kreditlash imkoniyatlarini oshiradi. Bulaming barchasi tovar
xo‘jaligi sharoitida pulning rolini oshishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
4. Inflatsiya darajasining tegishli m e’yorlarda saqlab turilishi.
Milliy valutaning inflatsiya darajasi xalqaro
amaliyotda qabul qilingan
me’yorlardan ortib ketishi uning iqtisodiyotdagi roliga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi. Inflatsiya darajasi yuqori boigan sharoitda aholining real
daromadlari pasayadi, kredit muassasalari da uzoq muddatli omonatlar
hajmi qisqaradi, korxona va tashkilotlar ishlab chiqarish hisobidan emas,
balki o‘zaro olib sotish y o li bilan daromad izlash payiga tushib qoladi.
Natijada aholining iste’mol tovarlarga boigan talabi mahalliy ishlab
chiqarish hisobidan emas, balki import hisobidan qondiriladi. Bulaming
barchasi milliy valutaning iqtisodiyotdagi rolini pasayishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
