A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

17.2. Xalqaro valuta jamg‘armasi
Xalqaro 
valuta 
jamg'armasi 
(XV J) 
jamg‘armaga 
a’zo 
mamlakatlaming valuta - kredit munosabatlarini tartibga solish va 
ulaming to‘lov balansi defitsetini qoplash uchun xorijiy valutada qisqa, 
ocrta va uzoq muddatga kredit berish bilan shug‘ullanadi.
Jamg‘arma BMTning rasmiy ixtisoslashgan muassasi statusiga 
ega, U dunyo valutasining institutsional asosi sifatida faoliyat yuritadi. 
XVJ BMTning 1944-yil 1-22 iyulda AQSHning Bretton - Vudse 
shahrida o‘tkazilgan xalqaro valuta - moliya munosabatlariga 
bag‘ishlangan konferensiyasida tasis etilgan.
Konferensiya XVJning Kelishuv moddalarini qabul qildi. Ushbu 
hujjat 1945-yil 27-dekabrdan kuchga kirdi. Jamg‘arma o‘z faoliyatini 39 
a’zo - mamlakat bilan 1946-yil may da boshladi, valuta opertsiyalari 
faoliyati bo‘yicha operatsiyalari 1947-yil 1-martdan kuchga kirdi. Sobiq 
ittifoq Bretton - Vudse konferensiyasida ishtirok etdi, biroq Janub va 
G‘arb o‘rtasidagi «sovuq urush» tufayli jamg‘arma kelishuvlarmi 
ratifikatsiya qilmadi.
XVJga a’zo mamlakatlar soni 2004-yilda 184 taga etdi. 
Jamg‘armaning bosh ofisi Vashingtonda joylashgan, shu bilan birga 
Bryussel, Parij, Jeneva va Tokioda ofislari, Nyu Yorkda BMT huzurida 
vakolatxonasi mavjud.
XVJning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:
1) «valuta - moliya doirasida xalqaro hamkorlikni rag‘batlanti-
rish»;
2) a’zo - mamlakatlarda ishlab chiqarishni rivojlantmsh, 
bandlilikning yuqori darajasini ta’minlash va aholining real daromadini
299

---

oshirish 
maqsadida 
«xalqaro 
savdoni 
kengaytirish 
va 
uning 
muvozanatligini ta’minlashga yordam berish»;
3) «valutaning barqarorligini ta’minlash, a’zo - mamlakatlar 
o‘rtasida valuta munosabatlari bilan bogiiq masalalami hal etish» va 
raqobatbardosh muhitni ta’minlash maqsadida milliy valutaning 
barqarorligini tushib ketishining oldini olish;
4) a’zo - mamlakatlar to‘lov balansidagi salbiy qoldiqni bartaraf 
etish maqsadida kreditlar berish;
5) a’zo - mamlaktlar o'rtasida hisob-kitoblami tashkil etishga 
yordam berish, shuningdek, valuta cheklovlariga barham berish.
XVJning 
maxsus 
hisob-kitob 
valutasi 
hisoblangan 
SDR 
(Spetsialnix prav zaimstvovaniya, Maxsus ayirboshlash huquqi)ning 
rasmiy kursi SDR savatchasiga kirtilgan valutalar asosida aniqlanadi. 
Quyida XVJning SDR savatchasiga kiritilgan valutalar va ulaming 
ulushi haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Jadvaldan SDR savatchisida asosiy ulush AQSH dollari hissasiga 
to‘g‘ri kelganligini kuzatish mumkin, keyingi o‘rinlarda Yevropa 
ittifoqiga a’zo mamlakatlarda amal qiladigan yevro pul birligi egallab 
turibdi.
XVJda ovozlar «tortilgan» tamoyilga amal qilib, a’zo -
mamlakatlar ulaming jamg‘armadagi a’zolik badali miqdoridan qat’iy 
nazar 250 «asosiy» ovozga ega bo‘lib, har bir qo‘shimcha ovoz uchun 
100 ming SDR badal toianishi lozim.