mahsulotni
ko‘paytirishda
pulning
jamg‘arma
funksiyasidan
foydalanadi.
Iqtisodiyotda yuqori inflatsiya darajasi pulning aholi qolidagi va
kredit muassasalarida jarng‘arma vositasi funksiyasini bir qadar
chegaralaydi. Aholi o‘zining vaqtincha pul mablagiarini banklarda va
uyda saqlashdan ko‘radigan iqtisodiy
samaradorligi past boiishi,
iqtisodiyotda tovarlaming bahosini kundan kunga o‘sib borish
tendensiyasiga ega boigan sharoitda, ushbu, pullami qimmatbaho
metallami, ko‘chmas mulk va xorijiy valutalami sotib olishga sarflaydi.
Buning natijasida,
mamlakat Markaziy
banki tomonidan olib
borilayotgan pul - kredit siyosatining samarasi ko‘zlangan maqsadga
erishish imkoniyatini bermaydi.
Pulning jamg‘arma funksiyasining ahamiyatini oshirish uchun
quyidagilami ta’minlash lozim:
- omonatchilaming kredit muassasalarda saqlanayotgan pul
mablaglaridan iqtisodiy manfaat ko‘rish, istagan paytda to liq
va zudlik
bilan qaytarib olish imkoniyatini ta’minlanganligi;
- qo‘yilgan mablagiaming kafolatlanganligi (sir saqlanishi,
iqtisodiy barqarorligi, to liq qaytarilishi);
- risk darajasining pastligi.
Pulning frmksiyalari bir - biriga bevosita bogiiq boiib, ular
doimo bir - birini toldirgan holda iqtisodiyotda harakatda boiadi.
2.2. Pulning turlariga umumiy tavsif
Kishilik jamiyatida ayirboshlash munosabatlarining chuqurlashuvi,
mehnat taqsimotining rivojlanishi pulning oddiy tovar shaklidan, hozirgi
kunda hisob-kitoblarda qollanilayotgan elektron pullar ko‘rimshi
darajasigacha yetib kelishiga sabab boldi. Albatta, bu juda uzoq davmi
o‘z ichiga oladi. Kishilar stixiyali tarzda
hayot kechirgan va natural
xo‘jalik tuzumi sharoitida turli buyumlar, hayvonlar, mahsulotlar
pulning vazifasini bajargan boisa, miloddan
oldingi VII - VI asrlarda
metallar pul sifatida amal qilgan, XI va XII asrlarda qog‘oz pullar, XX
asrdan esa elektron pullar iqtisodiyotga to io v vositasi sifatida kirib
keldi.
Demak, pul bugungi kundagi ko‘rinishiga yetib kelguncha juda
uzoq davr va ijtimoiy - iqtisodiy jarayonlami bosib olgan. Pulning
turlarini olganishda uni asl qiymatga ega boigan (haqiqiy)
pul va asl
28
qiymatga ega boimagan (o‘rinbosar) pul sifatida o‘rganish maqsadga
muvofiq. Odatda, haqiqiy pullar to io v vositasini bajarganda ular o‘z
qiymati bo‘yicha ayirboshlash jarayonida ishtirok etgan, iqtisodiyotda
pul massasini tartibga solish bo‘yicha muammolar mavjud boimagan.
Asl qiymatga ega boimagan pullarning haqiqiy qiymati nominal
qiymatiga nisbatan
bir necha marta past boiib, ular muomalaga
chiqarilgandan keyin doimiy ravishda tartibga solinib turish lozim. Aks
holda, iqtisodiyotda pul massasi tovar massasiga nisbatan ortib ketadi va
qog‘oz pullar o‘zining to io v vositasi sifatidagi qobiliyatini yo‘qotadi.
Haqiqiy pullar quyidagi xossalarga ega boigan:
- nominal qiymatning real qiymat bilan mutanosibligi;
- qiymatning qardsizlanmasligi, ya’ni haqiqiy pullar har qanday
sharoitda ham o‘zining dastlabki qiymatini yo‘qotmagan;
- ulami boshqa tovarlar kabi iste’mol qilish mumkinligi.
Biroq, natural pullarning hammasi ham yuqoridagi xossalami uzoq
muddatga saqlab turish imkoniyatiga ega boimagan. Masalan, bug‘doy,
tamaki, choy, baliq, jun kabilar vaqt o‘tishi bilan o‘zming
dastlabki
xususiyatlarini yo‘qotgan.
Do'stlaringiz bilan baham: