A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

22 
Долан Э., Кэмпбелл., Кэмпбелл P. Деньги банковское дело и денеж но - кредитная попиш ка -М .: Профико, 1991.
-С . Шунингдек, Х а р и с а JI. Денежная теория. -М .: Прогресс, 1990. - С .8 2 .
27

---

mahsulotni 
ko‘paytirishda 
pulning 
jamg‘arma 
funksiyasidan 
foydalanadi.
Iqtisodiyotda yuqori inflatsiya darajasi pulning aholi qolidagi va 
kredit muassasalarida jarng‘arma vositasi funksiyasini bir qadar 
chegaralaydi. Aholi o‘zining vaqtincha pul mablagiarini banklarda va 
uyda saqlashdan ko‘radigan iqtisodiy samaradorligi past boiishi, 
iqtisodiyotda tovarlaming bahosini kundan kunga o‘sib borish 
tendensiyasiga ega boigan sharoitda, ushbu, pullami qimmatbaho 
metallami, ko‘chmas mulk va xorijiy valutalami sotib olishga sarflaydi. 
Buning natijasida, mamlakat Markaziy 
banki tomonidan olib 
borilayotgan pul - kredit siyosatining samarasi ko‘zlangan maqsadga 
erishish imkoniyatini bermaydi.
Pulning jamg‘arma funksiyasining ahamiyatini oshirish uchun 
quyidagilami ta’minlash lozim:
- omonatchilaming kredit muassasalarda saqlanayotgan pul 
mablaglaridan iqtisodiy manfaat ko‘rish, istagan paytda to liq va zudlik 
bilan qaytarib olish imkoniyatini ta’minlanganligi;
- qo‘yilgan mablagiaming kafolatlanganligi (sir saqlanishi, 
iqtisodiy barqarorligi, to liq qaytarilishi);
- risk darajasining pastligi.
Pulning frmksiyalari bir - biriga bevosita bogiiq boiib, ular 
doimo bir - birini toldirgan holda iqtisodiyotda harakatda boiadi.
2.2. Pulning turlariga umumiy tavsif
Kishilik jamiyatida ayirboshlash munosabatlarining chuqurlashuvi, 
mehnat taqsimotining rivojlanishi pulning oddiy tovar shaklidan, hozirgi 
kunda hisob-kitoblarda qollanilayotgan elektron pullar ko‘rimshi 
darajasigacha yetib kelishiga sabab boldi. Albatta, bu juda uzoq davmi 
o‘z ichiga oladi. Kishilar stixiyali tarzda hayot kechirgan va natural 
xo‘jalik tuzumi sharoitida turli buyumlar, hayvonlar, mahsulotlar 
pulning vazifasini bajargan boisa, miloddan oldingi VII - VI asrlarda 
metallar pul sifatida amal qilgan, XI va XII asrlarda qog‘oz pullar, XX 
asrdan esa elektron pullar iqtisodiyotga to io v vositasi sifatida kirib 
keldi.
Demak, pul bugungi kundagi ko‘rinishiga yetib kelguncha juda 
uzoq davr va ijtimoiy - iqtisodiy jarayonlami bosib olgan. Pulning 
turlarini olganishda uni asl qiymatga ega boigan (haqiqiy) pul va asl
28

---

qiymatga ega boimagan (o‘rinbosar) pul sifatida o‘rganish maqsadga 
muvofiq. Odatda, haqiqiy pullar to io v vositasini bajarganda ular o‘z 
qiymati bo‘yicha ayirboshlash jarayonida ishtirok etgan, iqtisodiyotda 
pul massasini tartibga solish bo‘yicha muammolar mavjud boimagan.
Asl qiymatga ega boimagan pullarning haqiqiy qiymati nominal 
qiymatiga nisbatan bir necha marta past boiib, ular muomalaga 
chiqarilgandan keyin doimiy ravishda tartibga solinib turish lozim. Aks 
holda, iqtisodiyotda pul massasi tovar massasiga nisbatan ortib ketadi va 
qog‘oz pullar o‘zining to io v vositasi sifatidagi qobiliyatini yo‘qotadi.
Haqiqiy pullar quyidagi xossalarga ega boigan:
- nominal qiymatning real qiymat bilan mutanosibligi;
- qiymatning qardsizlanmasligi, ya’ni haqiqiy pullar har qanday 
sharoitda ham o‘zining dastlabki qiymatini yo‘qotmagan;
- ulami boshqa tovarlar kabi iste’mol qilish mumkinligi.
Biroq, natural pullarning hammasi ham yuqoridagi xossalami uzoq 
muddatga saqlab turish imkoniyatiga ega boimagan. Masalan, bug‘doy, 
tamaki, choy, baliq, jun kabilar vaqt o‘tishi bilan o‘zming dastlabki 
xususiyatlarini yo‘qotgan.