A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

8.1nflatsiyaga qarshi qanday siyosat mavjud?
A. Umumiy talabni tartibga solish siyosati.
B. Muomaladagi pullarning hajmini oshirish siyosati.
V. Markaziy bank tijorat banklariga kreditlami berish siyosati.
G. Majburiy zaxira siyosati stavkasini pasaytirish siyosati.
132

---

7 - bob. PULNING NAZARIYALARI
^ s a a —
------------ м л — i--- -------- = = а = = = = = = = = ^ д ^ ^ = .„,.,_..._:._:^!_^ ^ ^ Д И 5 И 1
7.1.Pul nazariyasining mohiyati
Pul nazariyasining olamshumul ilmiy ahaxniyati shundaki, u barcha 
iqtisodiy fanlaming bazisi hisoblanadi. Haqiqatda ham birorta iqtisodiy 
adabiyot mavjud emaski, agar pul yoki u bilan bogiiq munosabatlami 
o‘zida aks ettinnagan bo‘lsa
Pulning nazariy tabiati bir nechta boiib, qator konsepsiyalarda 
uning mavjudligini tabiiy asoslari va amal qilishining sabablari 
keltiriladi. Shartli ravishda buni «tovarli» va «tovarsiz» konsepsiyalarga 
ajratish mumkin36.
Tovarli konsepsiyada pulning qimmatliligini aniqlashda asosiy 
e’tibor real foydali hisoblangan ichki qiymatiga qaratiladi. Bu borada 
juda keng tarqalgan pulning metallilik nazariyasi e’tiborga olinadi.
Pulning tovarsiz konsepsiyasida uning tovami sotib olish huquqini 
beruvchi qiymati, simvoli, ieroglifi, umumiy ko‘rinishi kabi belgilariga 
e’tibor qaratiladi.
Albatta, pul nazariyasining ko‘p qirraliligi va uning iqtisodiy 
kategoriya sifatida amal qilishi juda ko‘p iqtisodchi olimlar, 
mutaxassislar, ekspertlar tomonidan e’tirof etilgan. E’tiborli jihati 
shundaki, iqtisodchi olimlar, ekspertlar va mutaxassislaming pul 
nazariyasi va uning iqtisodiy kategoriya sifatida amal qilishi haqidagi 
qarashlari, taiimotlari va g‘oyalari juda ko‘p hollarda bir - biridan farq 
qiladi. Buning asosiy sabablaridan biri, bizning nazarimizda, iqtisodiy 
nazariyachi olimlar, mutaxassislar va ekspertlaming pul nazariyasi 
haqidagi asarlarining turli vaqtda, turlicha ishlab chiqarish sharoitida va 
turli hududlarda yaratilganligidir.
Jamiyatda mehnat taqsimotining mavjudligi, kishilami bir - biriga 
bogiab turadilar, ular o‘rtasida mahsulotlar va resurslar almashuvini 
ta’minlaydigan mexanizmni amal qilishini talab etadi. Ushbu mexanizm 
bozor boiib, bozor kishilar faoliyatini tartibga soladi va ulaming
M Деньги. Кредит. Банки: учеб, - 2 изд., перераб. идол, / подред. ВВ.Ивансжа, Б.ИСоколова. -М : ТКВелби, Изд 
- во Проспект, 2008. -С. 224.
133

---

manfaatlarini bir - biriga mos kelishini ta’minlaydi. Kishilar faoliyatini 
harakatga keltiruvchi, ular o‘rtasidagi ayirboshlashni ta’minlovchi ,va 
ulaming manfaatlarini tartibga soluvchi vosita sifatida pul may donga 
chiqadi. 
/
Ma’lumki, jamiyatda ayirboshlash munosabatlarining dastlapki 
davrlarida kishilar barterdan juda keng ravishda foydalangW, 
keyinchalik ular barter, ya’ni tovami - tovarga almashtirish jaraybni 
ma’lum qiyinchilik va qo‘shimcha vaqtni talab etishi natijasida, bozor 
ishtirokchilari pulni kashf etdilar.
Pul - barcha tovarlaming umumiy ekvivalenti sifatida maydonga 
chiqadigan «maxsus tovar» boiib, uning yordamida barcha tovarlar 
qiymati olchanadi. 
Pulning jamiyatda amal qilishi va uning 
evolyutsiyasi bilan bogiiq masalalar iqtisodiy adabiyotlarda pul 
nazariyasi sifatida talqin etiladi. Ushbu iqtisodiy adabiyotlarda pul 
nazariyasining iqtisodiy kategoriya sifatida amal qilishi quyidagi uchta 
guruhga ajratib o‘rganiladi.