A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

2.5. Qog‘oz pullar
Qog‘oz pullarning muomalaga kiritilishi jamiyatda ijtimoiy -
iqtisodiy voqelik boiib, ushbu jarayon o‘zi bilan birgalikda qator 
muammolami keltirib chiqardi. Bu muammolaming asosiysi inflatsiya 
hisoblanadi. Qog‘oz pullarning muomalaga chiqarilishi natijasida 
inflatsiya muammosi paydo boiishinining asosiy sabablaridan biri, 
ushbu pullar haqiqiy qiymatga ega boimagan, ya’ni haqiqiy pullarning 
o'rinbosarlari hisoblanadi. Qog‘oz pullarda aks ettirilgan nominal 
qiymati ulaming haqiqatdagi qiymatidan juda yuqoridir. Chunki qog‘oz 
pullarning haqiqiy qiymati juda past.
Mazkur 
darslikning 
birinchi 
bobi 
1.1-paragrafida 
oltin 
tangalaming o‘miga qog‘oz pullarning kirib kelishi bilan bogiiq 
tavsilotlar atroflicha bay on etilgan. Ulami qaytarilishiga yo‘1 qo‘ymaslik
34

---

maqsadida, oltin tangalami saqlovchilar va oltinni saqlashga beruvchilar 
o'rtasida o'zaro munosabatlar natijasida qog'oz pullami muomlaga 
chiqarish bilan bogiiq jarayonni qisqacha bay on etmoqchimiz. Ushbu 
jarayon Yevropaning ayrim mamlakatlari va AQSH amaliyotida qog'oz 
pullaming kirib kelish tajribasida ro‘y bergan.
Chunki, ushbu mamlakatarda qog'oz pullar Xitoy, Turkiston, 
Rossiya malakatlaridan keyin muomalaga kiritilgan boisada, oltin 
tangalami muomaladan chiqib ketishi natijasida ulaming o‘miga qog‘oz 
pullami kirib kelishi stixiyali tarzda ro‘y bergan. Manbalarga ko‘ra, 
dastlabki qog‘oz pullar Xitoy, Turkiston va Rossiyada davlati tomonidan 
muomalaga chiqarilgan.
Jamiyatda tovar - pul munosabatlarining jadal rivojlanib borishi 
natijasida, kishilar o‘rtasida ayirboshlash hajmi misli ko'rilmagan 
darajada o‘sib bordi. Bu jarayon oltinlami saqlash va ulaming 
xavfsizligini ta’minlash borasida qator muammolami keltirib chiqara 
boshladi. Bulami bartaraf etish maqsadida oltinlami saqlab berish 
evaziga daromad oluvchilar paydo boidi24. Oltin saqlovchilar asta -
sekinlik bilan odamlaming ishonchiga kirib borishi natijasida kishilar 
vaqtinchalik bo'sh oltin tangalarini m aium haq toiash evaziga ularga 
topshira boshladi. 
Oltin 
saqlovchi 
oltinlami 
saqlar, 
ulaming 
xavfsizligiga javobgar edi, shuningdek, kimga, qachon va qancha oltin 
kerak b o isa tegishli yozuvlami (oltinni olganligini tasdiqlovchi 
tilxatlar) yuritgan holda bera boshladi.
«А» shaxs «В» shaxsga sotib olgan tovari uchun toiagan oltin 
tangani «В» shaxs ham, o‘z navbatida, ehtiyojidan ortiqcha qismini oltin 
saqlovchiga eltib topshirar edi. Bu oltin saqlovchi va oltinni saqlashga 
beruvchilar o'rtasida o'zaro ishonchning paydo boiishiga olib keldi. 
Keyinchalik oltin saqlovchi odamlar orasida tanilib, ishonchga kira 
boshlaganlaridan so‘ng odamlar ehtiyojlari uchun zarur boigan oltinni 
olmasdan, tovar va mahsulot uchun sotuvchiga tilxatlaming o‘zini toiov 
vositasi sifatida bera boshladi. 0 ‘z navbatida, sotuvchi ushbu tilxatlami 
to io v vositasi sifatida qabul qildi, zarur hollarda ushbu tilxat asosida 
oltin saqlovchidan kerakli miqdordagi oltinlami oldi, yoki uchinchi 
shaxsga to io v vositasi sifatida o'tkazib yubordi. Shu tariqa muomalada 
qog'oz pullar paydo boidi.
Bu jarayon shu darajada rivojlanib ketdiki, barcha taniqli va yetarli 
darajada ishonchga ega boigan oltin saqlovchilaming tilxatlari