A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

12.4.4. Forfeyting operatsiyalari
Forfeyting operatsiyalari
asosan yirik banklar va kompaniyalar 
o‘rtasida uzoq muddatga, juda katta miqdordagi moliyaviy mablagiami 
toiashda qoilaniladigan operatsiyalar hisoblanadi.
Forfeyting operatsiyasida, faktoring operatsiyasidagi kabi uch 
tomon ishtirok etadi. Birinchisi, mol yetkazib beruvchi, ikkinchisi, mol 
sotib oluvchi va uchinchisi, vositachi - bank yoki moliyaviy muassasa
Forfeyting operatsiyalarining faktoring operatsiyalaridan asosiy 
farqi sifatida ushbu operatsiyalar uzoq muddatga (6 oydan 5 - 6
yilgacha) va yirik summalarga tuzilishini ta’kidlash mumkin.
Forfeyting iqtisodiy termeni, odatda, majburiyatni sotib olish 
ma’nosida qoilaniladi, uni so‘ndirish tovar va xizmatlami sotib olish 
jarayonida kelgusidayuz beradi. «a forfait» so'zi fransuzchadan vujudga 
kelgan boiib, 
«huquqdan voz kechish» 
ma’nosini 
anglatadi. 
Forfeytingda pul mablagini olishga talabgor boigan sotuvchi 
o‘tkaziladigan veksel inodassamentiga68 «toiovni qaytarish shartisiz» 
so‘zini qayd etish orqali to io v regressidan69 o‘zini himoya qiladi. 
Forfeyting vekselini sotuvchi asosan yirik eksporterlar hisoblanib, ular 
vekselni to io v hujjati sifatida akseptlab sotilgan tovar yoki ko‘rsatilgan 
xizmatlaming summasini diskont asosida zudlik bilan toiash hisobiga 
barcha risk va majburiyatlar bilan birgalikda forfetterga (yani vekseldagi 
summani to iab beruvchi va o‘zida qayd etib boruvchi bankka) 
oikazadi.
Agar importer birinchi darajaii to io v qobiliyatiga va yuqori 
moliyaviy mavqeyiga ega bo‘lmasa, har qanday forfetteriangan qarz 
summa aval70 shaklida kafolatlangan yoki chaqirib olinmaydigan bank 
kafolatiga ega boiishi lozim.
Vekselni forfeterlash paytida undagi summa forfet krediti 
berilayotgan to iiq muddatga diskont asosida forfetter tomonidan avans 
tarzida ushlab qolinadi. Eksporter forfet krediti bo‘yicha hech qanday 
majburiyatni o‘ziga olmaydi, faqatgina u jo ‘natayotgan tovarlar va
68 Индоссамент - векселни боцща шахсга $пзсазиш хукукини берувчи орка тарафидаги ёзув.
69 Регресс - олдин т^дганган суммани кайтаршпни талаб этиш.
79 Авал - вексел б^йича т^ланмай колган суммани т^лаб бермш хакида мажбуриятнн олиш.
233

---

ko‘rsatilayotgan xizmatlaming sifati va tuzilayotgan hujjatlaming 
qonuniyligi hamda haqqoniyligini ta’minlashga mas’ul hisoblanadi.
Forfeyting operatsiyalariga misol sifatida AQSHning Boing 
samolyotini ishlab chiqaradigan kompaniya bilan yirik avikompaniyalar 
o‘rtasidagi o‘zaro oldi - sotdilami keltirish mumkin. Chunki, boing 
samolyotlarining bahosi juda yuqori bo‘lishi aviakompaniyalarga ushbu 
mablagiami birdan toiash imkoniyatini bermaydi, biroq, o‘z navbatida, 
ishlab chiqarilgan samolyot uchun tegishli toiovni ololmagan 
samolyotsozlik 
kompaniyasida 
ishlab 
chiqarish 
jarayonining 
uzluksizligini ta’minlashda muammolar vujudga keladi. Aynan shu 
muammo banklaming ishtirokida forfeyting operatsiyalari orqali hal 
etiladi. Bundan bank samolyotni sotib olgan aviakompaniyaning boing 
kompaniyasi oldidagi majburiyatlarini sotib oladi (savdo trattasi, 
olkazm a yoki oddiy veksel shaklida) va toiovni bir y o la amalga 
oshiradi, kelgusida esa bank va aviakompaniya o ‘rtasida tuzilgan 
shartaomaga bo‘yicha asosiy summa tegishli jadval asosida, qo‘shimcha 
foiz tolovlari bilan birgalikda undirib boriladi.