A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova, N. M. Jo’rayeva, J. K. Ibragimov

 
Javob
: m = 135 g.
8 – Masala
. 3 m chuqurlikdagi suvda suzib yurgan havo pufakchasining 
hajmi 5 mm
3
. Agar tashqi bosim normal atmosfera bosimiga teng bo‘lsa, 
suv betiga qalqib chiqqan havo pufakchasining hajmi nimaga teng? 
Berilgan:
 
 
 
 
Yechish: 
h = 3m 
Boyl- Mariott qonunidan foydalanamiz. 
V
1 
= 5 mm
3
T = const bo‘lganda P
1
V
1
= P
2
V
2
(1) 
R
2
= R
0
= 105 Pa 
P
1
= P 
0
+ 
ρ
s
gh (2)
g = 9,8 m/c
2
P
1
– h chuqurlikda pufakcha ichidagi havo
T = const
bosimi. Suyuqlik sirtida pufakcha ichidagi 
so‘ralgan:
havoning bosimi atmosfera bosimiga teng 
V
2
- ? 
bo‘ladi, ya’ni: R
2
= R
0
= 105 Pa. (1) va
( 2) lardan foydalanib suyuqlik sirtiga
ko‘tarilib chiqqan havo pufakchasining V
2
hajmini topamiz: 
(3).
Bu erda
suv zichligi. (3) ga son qiymatalarini qo‘yib 
hisoblaymiz: 
Javob: V
2
= 6,4 mm
3
. 
0
0
0
1
1
1
T
V
p
T
V
p
=
1
0
0
1
1
0
T
p
V
p
V
V
=
г
кг
К
Па
К
Па
м
м
кг
T
p
T
p
V
V
m
135
10
135
260
10
1
273
10
90
10
10
429
,
1
3
5
5
3
3
3
1
0
0
1
1
0
0
0
=
⋅
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
=
=
−
−
ρ
ρ
0
0
2
1
1
2
)
(
ρ
ρ
gh
P
P
V
P
V
c
+
=
=
3
3
10
м
кг
c
=
ρ
3
5
5
5
3
5
2
4
,
6
5
10
10
294
,
1
10
5
)
3
8
,
9
10
10
(
мм
V
=
⋅
⋅
=
⋅
⋅
⋅
+
=

---

54 
9 – masala: 
Massasi m=16 g bo‘lgan gaz p= 1 MPa bosim va t = 112
0
C 
haroratda V = 1600 sm
3
hajmni egallagan bo‘lsa, gazning turi (ya’ni 
molyar massasi ) aniqlansin. 
Berilgan:
m=16 g 10
-3
kg 
p= 1 MPa = 10
6
Pa 
t = 112
0
C=385 K 
V = 1600 sm
3
= 16 10
-4
m
3
R=8,31 10
3
J/kmol K 
Topish kerak: 
= ? 
Yechilishi:
Ideal gaz holatining Mendeleev Klapeyron tenglamasi
dan, gazning molyar massasi: 
. 
Javob
: = 32 kg/kmol ( kislorod). 
 
Mavzuga oid topshiriqlar 
1.
Sig‘imi 12 l bo‘lgan idishda molekulalarining soni N = 1,44 10
18
ta bo‘lgan 
gaz bor. Gaz molekulalarining konsentratsiyasi n aniqlansin. 
2. 
Molekulalarining konsentratsiyasi n = 1,25 10
26
m
3
, ularning 
umumiy soni N = 2,5 10
23
bo‘lgan gaz saqlanayotgan idishning sig‘imi V 
aniqlansin. 
3.
V = 20 l sig‘imli idishda modda miqdori
bo‘lgan gaz 
bor. Idishdagi molekulalarning konsentratsiyasi n aniqlansin.
4.
Sig‘imi V = 5 l bo‘lgan idishda molekulalarning konsentratsiyasi
n = 9,41 10
23
m
-3
bo‘lgan kislorod bor. Gaz massasi m aniqlansin. 
5.
Sig‘imi V = 5 l bo‘lgan ballonda m = 17,5 g massali azot bor. 
Ballondagi azot molekulalarining konsentratsiyasi aniqlansin. 
6.
Agar idishdagi vodorod molekulalarining konsentratsiyasi n = 2 
10
18
m
-3
bo‘lsa, V = 3l sig‘imli idishni to‘ldirib to‘rgan mazkur gazning 
modda miqdori aniqlansin. 
µ
µ
RT
m
pV
=
=
µ
кмоль
кг
м
Па
К
К
кмоль
Ж
кг
pV
mRT
32
10
16
10
385
10
31
,
8
10
16
3
4
6
3
3
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
=
−
−
µ
µ
кмоль
5
,
1
=
ν
ν

---

55 
7.
Massasi m = 58,5 g bo‘lgan gaz V = 5 l sig‘imli idishda 
saqlanmoqda. Gaz molekulalarining konsentratsiyasi n = 2,2 10
26
m
-3
. Bu 
qanday gaz? 
8.
Sig‘imi V = 2 l bo‘lgan ballonda m = 1,17 g massali kislorod 
bor. Idishdagi molekulalarning konsentratsiyasi n = 1,1 10
25
m
-3
. SHu 
berilganlar bo‘yicha Avogadro doimiysi N
A
aniqlansin. 
9.
T = 300K haroratdagi va p = 1 mPa bosim ostidagi ideal gaz 
molekulalarining konsentratsiyasi n aniqlansin. 
10.
Gaz haroratining ikki xil: 1) T = 3K; 2) T = 1kK qiymatlarida 
ideal gazning bosimi R aniqlansin. Gaz molekulalarining konsentratsiyasi
n = 10
19
sm
-3
deb qabul qilinsin. 
11. 
V = 30 l sig‘imli ballonda T = 300K harorat va r = 5 mPa bosim 
ostida qancha gaz molekulasi bo‘ladi. 
12. 
Vodorod molekulasining o‘rtacha arifmetik va eng katta 
ehtimoliy tezliklari topilsin.Hisoblash haroratning uchta qiymati 1) T = 20 
K; 2) T = 300 K; 3) T=5 kK uchun bajarilsin. 
13.
Gaz molekulasining o‘rtacha kvadratik tezligi 2 km/ s bo‘lsa, 
uning o‘rtacha arifmetik tezligi aniqlansin. 
14.
T = 400 K haroratdagi vodorod molekulasining eng katta 
ehtimoliy tezligi aniqlansin. 
 
Talabalarning mustaqil ishlari uchun sinov savollari va 
topshiriqlar 
1. Molekulyar fizika va termodinamika nimani o‘rgatadi? 
2. Molekulyar-kinetik nazariya qanday nazariya va uning asoslarini 
nima tashkil qiladi? 
3. Broun harakati qanday namoyon bo‘ladi va u nimalarga bog‘liq? 
4. Diffuziya hodisasi deb qanday hodisaga aytiladi? 
5. Diffuziya hodisasi gazlarda, suyuqliklarda va qattiq jismlarda 
qanday sodir bo‘ladi? 
6. Molekulalarning o‘lchamlari deganda nimani tushunasiz? Ular 
qanday aniqlanadi? 
7. Atom massasi deb nimaga aytiladi? U qanday aniqlanadi? 
8. Modda miqdori deb nimaga aytiladi? U qanday aniqlanadi, uning 
o‘lchov birliklarini ayting. 
9. Elementning atom og‘irligi nima? 
10. Moddaning atom og‘irligi nima? 
11. Avogadro va Loshmidt soni nima?