22
qilib, erkin tushadi. Shuning uchun BC yo’l quyidagicha ifodalash
mumkin:
. AB yo’l ifodasidan
BC yo’l
ifodasidan
. Bu tenglamalarning o’ng qismlarini
tenglashtirib, quyidagini topamiz:
.
Bu tenglamani soddalashtirib quyidagini olamiz:
yoki
Bu tenglamani ga nisbatan yechamiz:
bundan
.
Tenglamaning musbat ildizigina fizik ma’noga ega
A
To’la tushish vaqtini hisoblaymiz:
h
B
C
Endi jismning qanday balandlikdan oson toppish mumkin:
Nihoyat, jismning yer sirtidagi tezliginini aniqlaymiz:
16-masala
. Erkin tushayotgan jism tushishning oxirgi sekundida 50
m yo’l o’tdi. Jismning tushish vaqti qancha va u qanday balandlikdan
tushgan?
Berilgan
:
Yechish
:
Jismning tushish vaqtini
quyidagi
s=50m s=
g=10m/sek
2
formuladan topamiz.O’zgartirishlardan so’ng,
t-? H-? quyidagini hosil qilamiz:
t=
; t=
=5.5sek
3
2
3
1
2
2
2
1
2
2
2
0
gt
t
gt
gt
t
h
BS
+
=
+
=
=
υ
.
4
3
2
1
gt
h
=
2
3
3
2
2
2
1
gt
t
gt
h
+
=
2
3
3
4
3
2
2
2
1
1
gt
t
gt
gt
+
=
2
2
2
1
2
1
2
4
t
t
t
t
+
=
0
2
4
2
2
2
1
=
−
−
t
t
t
t
1
t
2
2
2
2
2
1
2
4
2
t
t
t
t
+
±
=
2
1
)
6
2
(
t
t
±
=
s
t
5
,
4
1
)
6
2
(
1
≈
⋅
+
=
s
t
t
t
5
,
5
1
5
,
4
2
1
=
+
=
+
=
h
3
2
h
3
1
m
gt
h
151
2
25
,
30
10
2
2
≈
⋅
=
=
s
m
gt
/
55
5
,
5
10
≈
⋅
=
=
υ
2
2
2
)
1
(
2
−
−
t
g
gt
2
1
+
g
s
2
1
10
50
+
23
Jism tushgan H balandlikni quyidagi
formuladan topamiz:
H=
; H=
=151m
17-masala
. Erkin tushayotgan jismning ettichi sekundda bosib
o’tgan yo’li, uchinchi sekundda bosib o’tgan yo’lidan necha marta ortiq?
Yechish:
S
1
:S
2
:S
3
:S
4
:S
5
:S
6
:S
7
=1:3:5:7:9:11:13 ekanligini bilgan holda yettinchi va
uchinchi sekundlarda o’tilgan yo’llar nisbatini topamiz, ya’ni
S
7
:S
3
=13:5=2.6
18-masala
. Bir jism 35 m balandlikdan boshlang’ich tezlik bilan,
ikkinchi jism esa xuddi shu paytda 20 m balandlikdan boshlang’ich
tezliksiz tashlandi. Ikkala jism Yerga qanday boshlang’ich tezlik bilan
tushishi kerak?
Berigan
:
Yechish
:
Boshlang’ich tezlik bilan tushayotgan jismning
harakat tenglamasi
,
ikkinchi jismniki esa
quyidagicha
, bu jismlarni balandliklari farqi
.
Bu formuladan boshlang’ich tezlikni topamiz:
. Jismlarni tushish
vaqtini ikkinchi formuladan topamiz:
.
U holda birinchi jismning
boshlang’ich tezligi quyidagicha bo’ladi.
.
Mavzuga oid topshiriqlar
1.
Tosh h = 1200 m balandlikdan tushadi. O‘z harakatining oxirgi
sekundida u qanday yo‘l bosadi?
2.
Jism h = 45 m balandlikdan boshlangich tezliksiz tushadi.
Yo‘lining ikkinchi yarmidagi o‘rtacha tezligini toping.
3.
Jism biror balandlikdan
υ
o
=30 m/s boshlang‘ich tezlik bilan tik
ravishda yuqoriga otilgan. t = 10 s o‘tgach
jismning koordinatasi h va
tezligi
υ
, hamda shu vaqt oraligida bosib o‘tilgan yo‘l topilsin.
4.
Tik ravishda yuqoriga otilgan jism h = 8.6 m balandlikda ∆t=3 s
vaqt oralab ikki marta bo‘lgan. Havoning qarshiligini e’tiborga olmasdan,
otilgan jismning boshlang‘ich tezligi topilsin.
2
2
gt
2
25
.
30
10
⋅
m
H
35
=
m
h
20
=
2
2
0
gt
t
H
+
=
υ
?
0
−
υ
2
2
gt
h
=
t
h
H
0
υ
=
−
t
h
H
−
=
0
υ
g
h
t
2
=
s
m
g
h
h
H
/
5
,
7
10
/
20
2
20
35
/
2
0
=
⋅
−
=
−
=
υ
24
5.
Jism balkondan tik ravishda
υ
o
= 10 m/s tezlik bilan otilgan.
Balkonning yer sirtidan balandligi h = 12.5 m. Harakat tenglamasi
yozilsin va otilgan momentdan to yerga etgunga qadar o‘rtacha yo‘l
tezligi aniqlansin.
6.
Erkin tushayotgan jismning Erga urilish paytidagi tezligi 39,2 m/s
ga etgan. Jismning tushish balandligi h va tushish vaqti t ni toping.
7.
Vertikal yuqoriga otilgan jism 3 sek dan keyin erga qaytib tushdi.
1) Jismning boshlang‘ich tezligi qanday bo‘lgan? 2) Jism qanday
balandlikka ko‘tarilgan? Havoning qarshiligi hisobga olinmasin.
8.
Tosh 10 m balandlikka otilgan. 1) Tosh qancha vaqtdan keyin erga
qaytib tushadi? 2) Agar toshning boshlang‘ich tezligi
ikki marta oshirilsa,
u qancha balandlikka ko‘tariladi ? Havoning qarshiligi hisobga olinmasin.
9.
Jism
balandlikdan boshlang‘ich tezliksiz tushmoqda. 1)
Jism o‘z yo‘lining birinchi 1 metrini qancha vaqtda bosib o‘tadi? 2)
Yo‘lning oxirgi , metrida-chi? Havoning qarshiligi hisobga olinmasin.
10.
Erkin tushayotgan jism o‘z harakatining oxirgi sekundida butun
yo‘lning yarmini o‘tadi. 1) Jismning qanday balandlikdan tushayotgani
va 2) erga tushguncha ketgan vaqti topilsin.
Т
alabalarning mustaqil ishlari uchun sinov savollari
1. Fizika fanining predmeti nimadan iborat?
2. Mexanika nimani o‘rgatadi? Uning asosiy qismlari nimalardan
iborat?
3. Moddiy nuqta deb nimaga aytiladi?
4. Mexanik harakat va uni xarakterlovchi kattaliklar?
5. Mexanik harakat traektoriyasining shakliga, yo‘liga va ko‘chishiga
qarab qanday turlarga bo‘linadi?
6. To‘g‘ri chiziqli tekis harakat deb nimaga aytiladi va uni harakat
tenglamasi qanday bo‘ladi?
7. Ilgarilanma haraktning kinematik harakateristikalari (siljish,
trayektoriya, yo‘l, tezlik, tezlanish)ga ta’rif bering.
8. O‘rtacha va oniy tezlik, tezlanishlar tushunchalari nima bilan farq
qiladi?
9. Egri chiziqli harakatdagi tezlanishni qanday tashkil etuvchilarga
ajratish mumkin? Ularning ma’nosi nima?
Do'stlaringiz bilan baham: 
