A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Majburiy mehnat, 
y a ’ni biron-bir jazoni qo‘llash bilan tahdid 
qilish orqali (shu jumladan mehnat intizomini saqlash vositasi 
tariqasida) ish bajarishga majburlash taqiqlanadi.
183

---

Quyidagi ishlar, ya’ni:
- harbiy yoki muqobil xizmat to‘g ‘risidagi qonunlar asosida; 
( 0 ‘zbekiston Respublikasining “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy 
xizmat to ‘g ‘risida”gi Qonuni 32-moddasining to ‘rtinchi qismi, 37- 
moddasi va 40-moddasining beshinchi qismi.)
- favqulodda holat yuz bergan sharoitlarda; ( 0 ‘zbekiston 
Respublikasining “Aholini va hududlami tabiiy hamda texnogen 
xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g ‘risida”gi 
Qonunining 16, 24 va 25-moddalari.)
- sudning qonuniy kuchga kirgan hukmiga binoan; ( 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksining 42, 88, 155-moddalari va 13- 
bobi (“Ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxslar mehnati”)).
- qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda bajarilishi lozim 
bo‘lgan ishlar 
majburiy mehnat deb hisoblanmaydi.
M ehnat Kodeksi mehnat huquqlari va burchlarining vujudga 
kelishi yoki bekor bo‘lishi bilan bogMaydigan muddatning o ‘tishi uning 
boshlanishi 
belgilangan 
kalendar 
kunining 
ertasidan 
e’tiboran 
boshlanadi.
Jamoa shartnomasi 
— korxonada ish beruvchi bilan xodimlar 
o ‘rtasidagi 
mehnatga 
oid, 
ijtimoiy-iqtisodiy 
va 
kasbga 
oid 
munosabatlami tartibga soluvchi normativ hujjatdir.
Jamoa kelishuvi 
— muayyan kasb, tarmoq, hudud xodimlari 
uchun mehnat shartlari, ish bilan ta ’minlash va ijtimoiy kafolatlar 
belgilash borasidagi majburiyatlami o ‘z ichiga oluvchi normativ 
hujjatdir.
Jamoa 
shartnomalari 
va 
kelishuvlari 
xodimlar 
bilan 
ish 
beruvchilaming mehnatga oid munosabatlarini shartnoma asosida 
tartibga 
solishga 
va 
ulaming 
ijtimoiy-iqtisodiy 
manfaatlarini 
muvofiqlashtirishga yordam berish maqsadida tuziladi.
Unumli va ijodiy mehnat qilishga bo ‘lgan o ‘z qobiliyatlarini 
tasarruf etish va qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan har qanday
184

---

faoliyat bilan shug‘ullanish har kimning mutlaq huquqidir. Ixtiyoriy 
ravishda ish bilan band bo ‘lmaslik javobgarlikka tortish uchun asos 
bo‘lolmaydi.
Har kim ish beruvchiga bevosita murojaat qilish yoki mehnat 
organlarining bepul vositachiligi orqali ish joyini erkin tanlash huquqiga 
egadir.
Ishsizlar 
— o ‘n olti yoshdan to pensiya bilan ta ’minlanish 
huquqini olishgacha bo‘lgan yoshdagi, haq to‘lanadigan ishga yoki 
daromad keltiradigan m ashg‘ulotga ega bo‘lmagan, ish qidirayotgan va 
ish taklif etilsa, unga kirishishga tayyor bo‘lgan yoxud kasbga 
tayyorlashdan, qayta tayyorlashdan o ‘tishga yoki malakasini oshirishga 
tayyor 
bo‘lgan 
mehnatga 
layoqatli 
shaxslar 
(bundan 
ta ’lim 
muassasalarida ta’lim olayotganlar mustasno).
Birinchi marta ish qidirayotgan, kasbi (mutaxassisligi) bo ‘lmagan 
shaxslar uchun dastlabki kasb tayyorgarligini talab qilmaydigan ish, 
bunday ishni topib berish imkoniyati bo ‘lmagan taqdirda esa, ulaming 
yoshi va boshqa xususiyatlarini hisobga olgan holda haq to ‘lanadigan 
boshqa ish, shu jumladan vaqtinchalik ish