A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Mehnatga haq to‘lash shakllari
31 F in a n cia l a n d m a n a g e ria l a c c o u n tin g , 12e, C a rl S. W a rre n , J a m e s M .R e e v e , J o n a th a n E .D u c h a c , 1 0 8 -p ag e, 2 0 1 4
32 F in a n cia l a n d m a n a g e ria l a c c o u n tin g , 12e, C arl S .W a rre n , J a m e s M .R e e v e , Jo n a th a n E .D u c h a c , 1 0 8 -p ag e , 2 0 1 4
195

---

Mehnat haqining ishbay shaklida ish haqi haqiqatda bajarilgan ish 
uchun yoki bir birlik ishga belgilangan amaldagi narxlarda yaratilgan 
mahsulot miqdoridan kelib chiqib hisoblanadi.
Mehnatni tashkil etish yo ‘llaridan kelib chiqib ishbay ish haqi 
yakka tartibda va jam oat turlariga bo‘linadi.
Yakka tartibdagi ishbay ish haqi shaklida ishchining mukofoti o ‘zi 
yaratgan mahsulot miqdori, uning sifati va ishbay narxlarga to ‘liq 
bog‘liq boMadi.
To‘g‘ri ishbay 
shaklida ish haqi belgilangan ishbay narxlarga 
muvofiq haqiqatdan bajarilgan ish (mahsulot tayyorlash) bo‘yicha 
aniqlanadi. Masalan, ishchi bir oyda 110 ta mahsulotni bitkazdi. Har bir 
mahsulotga 10000 so ‘m narx belgilangan. Mehnatga haq to ‘lashning 
oddiy ishbay shaklida ish haqi belgilangan ishbay narxlarga muvofiq 
haqiqatdan bajarilgan ish bo‘yicha aniqlanadi. 0 ‘z navbatida, ishchining 
oylik ish haqi 1100000 so ‘mni (110x10000) tashkil etadi.
Mehnatga haq to ‘lashning 
ishbay - mukofot shaklida 
ish haqini 
hisoblashda 
oddiy 
ishbay 
narxlardan 
tashqari 
belgilangan 
ko‘rsatkichlami bajarganligi yoki ortigM bilan bajarganligi uchun 
qo‘shimcha ravishda mukofot hisoblanadi. Ishbay ish haqiga asosan 
mukofot haqiqatda ishlagan vaqtga nisbatan hisoblanadi. Masalan, 
ishchi bir oyda 120 dona buyum ishlab chiqardi, buyumning mehnat 
sig‘imi - 1,7 kishi/soat, mahsulot birligining narxi 10000 so ‘m; ishlab 
chiqarish normasini bajarish bo‘yicha ishbay ish haqidan 5%, har bir 
normadan ortiqcha bajarilgan foizga ishbay ish haqidan 1% mukofot 
nazarda tutilgan. Ishchi 8 soatdan 24 smena ishladi. 0 ‘z navbatida 
ishbay ish haqi 1200000 so ‘mni (120x10000) tashkil etdi.
Qismlami qayta ishlashga 192 soat (8 soatdan 24 smena) 
sarflangan. Buyumning mehnat sig‘imi - 1,7 kishi/soat, shu sababdan 
vaqt normasi 106,3% ((120xl,7)/(24x8)xl00) bajarilgan.
Normani bajarganligi uchun ishbay ish haqidan 5% miqdorida, 
ya’ni 60000 so ‘m (1200000x5%) mukofotni to'lash talab etiladi. Reja
196

---

6,3% ga ortig‘i bilan bajarilganligi uchun qo‘shimcha ravishda yana 
mukofot 75600 so‘m (1200000x6,3%) to ‘lanadi.
Ishchining 
umumiy 
ish 
haqi 
1335600 
so ‘mni 
(1200000+60000+75600) tashkil etadi.