A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Ishlab chiqarish
hajm i, birlik
Texnik xizm atlar
ko‘rsatishga sarflar
E ng kam faollik darajasi
50 0 0
22000
E ng yu q o ri faollik darajasi
10000
32000
407

---

Mahsulot birligiga o ‘zgaruvchi xarajatlar quyidagicha hisoblanadi: 
b = (Xarajatlardagi farq) / (Ishlab chiqarish hajmidagi farq) = 
(32000-22000)/( 10000-5000)=2 sh.b.
Doimiy chiqimlar ishlab chiqarishning har qanday darajasida 
(mahsulot birligida o ‘zgaruvchi xarajatlar doimiy qoladi, deb faraz 
qilinadi) umumiy xarajatlardan o ‘zgaruvchi xarajatlar ulushini chiqarib 
tashlash yo ‘li bilan baholanishi mumkin. Chunonchi, ishlab chiqarish 
darajasi 5000 birlikni tashkil etgan umumiy xarajatlar 22 000 sh.b.ni 
tashkil qiladi, umumiy o‘zgaruvchi chiqimlar esa — 10000 sh.b. (bitta 
sh.b.ga 2 tadan sh.b. - 5000) farqi J12 000 deb taxmin qilish mumkin. 
Demak bu doimiy xarajatlarga to ‘g ‘ri keladi. Bu holda xarajatlar 
funksiyasi bunday ko‘rinishda bo ‘ladi: у = 12 000 + 2x.
Eng ko ‘p va eng kam qiymat usuli xarajatlar bo‘yicha barcha 
kuzatishlami hisobga olmaydi, y a’ni ishlab chiqarishning eng ko‘p va 
eng kam darajasidagi kuzatishlamigina hisobga oladi. Afsuski, 
faollikning eng yuqori darajasida xarajatlami kuzatish hamisha ham 
m e’yoriy operatsiya sharoitini aks ettirmaydi va shu sababli tipik 
vaziyatlami emas, kam bo‘ladigan vaziyatlami ko‘rsatishi mumkin.
M asala. Quyidagi m a’lumotlar b o ‘yicha 1000 birlik, 1500 
birlikdagi mahsulot hajmi uchun jam i xarajatlar miqdorini hisoblang.
12.2-jadval
Eng ko‘p va eng kam qiymat usuli xarajatlami baholash
X arajat m oddalari
Hajm i, birlik
X arajat
tenglam asi
1000
1500
300