A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Boshqaruv hisobi 
- bu boshqaruv qarorlarini qabul qilish, ishlab 
chiqarishni o ‘zgarayotgan sharoitlarini tez e’tiborga olish uchun korxona 
rahbariyatiga, mutaxassislariga zarur bo‘ladigan hisob b o ‘lib, uning 
ma’lumotlari tijorat siri b o iib hisoblanadi.
Boshqaruv hisobi istiqboldagi hodisa va jarayonlar bilan b o g iiq
m aium otlar bilan ishlaydi85.
Boshqaruv hisobi o ‘z vazifalari orqali korxona ichki faoliyati, 
uning strategiyasi va taktikasi bilan boshqaruvning asosiy axborot 
poydevori sifatida namoyon b o ia d i86.
Boshqaruv hisobining strategiyasi istiqbolda korxona taraqqiyotini 
belgilovchi loyihalar tahlili, istiqbolni belgilash, byudjetlashtirish, 
javobgarlik markazlari bo‘yicha segmentar hisobotni tuzish, oqilona 
transfert baholarini o‘m atish va boshqamv qarorlarini muvofiqlashtirish 
tizimini ifodalaydi. Boshqaruv hisobining taktikasi esa joriy davrda 
ishlab chiqarishni tashkil etish, xarajatlar va mahsulot tannarxi
85 C o lin D ru ry . M a n a g e m e n t A c c o u n tin g fo r B u s in e ss D e c isio n s, 2 nd E d itio n, 2 0 1 2 p .5
86 C o lin D ru ry . M a n a g e m e n t a n d C o s t A c c o u n tin g , e ig h th e d itio n . 
2 0 1 2 .
p. 5
383

---

kalkulyatsiyasi bo‘yicha hisob yuritish, dalillash, qabul qilingan 
qarorlami tahlil va nazorat qilish, shuningdek, ulaming ijrosi uchun 
javobgarlik kabilardan iborat.
Korxonada boshqaruv hisobini joriy etish muammosi barcha 
xo‘jalik yurituvchi subyektlar uchun muhim hisoblanadi. Boshqaruv 
hisobini joriy etishda malaka va ko ‘nikmalar, tajribaning y o ‘qligi uni 
joriy etishning ilk qadamlarida rejadan og ‘ishlar va ko‘pgina 
muammolarga duch kelish holatlari kuzatiladi. Bu esa o ‘z vaqtida 
mutaxassis tomonidan yechim taklif etilmaganligi bois, xatolaming 
takrorlanishi ham da boshqaruv hisobini joriy etish xarajatlarining 
oshishiga olib keladi. Boshqamv hisobini joriy etishning samarasi uni 
qanchalik tez joriy etilishi, yoki qanchalik kam xarajat qilinganligi bilan 
emas, balki korxonaning barcha iqtisodiy-moliyaviy faoliyatidagi 
xarajatlaming qisqarishiga qay darajada xizmat qilgani bilan belgilanadi. 
Korxonada boshqamv hisobining joriy qilinishi eng kami yarim yil 
vaqtni talab etadi va bu hali to ‘liq joriy etilganidan dalolat bermaydi. Ilk 
yillar davomida mutaxassislar tomonidan boshqaruv hisobining 
yuritilishi takomillashtirilib boriladi hamda korxona xususiyatlariga 
moslashtirilgan holda, javobgarlik markazlarining m as’ulligi, aniq tanlab 
olingan hisoblash metodikalari yordamida boshqaruv hisobi samarali 
yo‘lga qo‘yiladi. Garchi, hisob tizimini optimallashtirish uchun besh yil 
talab etilsada, fundamental to ‘g ‘ri tashkil etilgan boshqaruv hisob tashkil 
etilgan vaqtdan ikki yil davomida o ‘zining samarasini ko‘rsata 
boshlaydi.
Boshqam v hisobini samarali tashkil etilganligi uning q o‘shimcha 
imkoniyatlarida ham namoyon bo ‘ladi. Misol uchun, pul m ablag‘lari 
byudjetini yuritish orqali pul oqimini boshqarish va tushadigan pul 
oqimlarini 
prognozlash, 
soliq 
va majburiy 
yig‘imlar bo‘yicha 
xarajarlarini rejalashtirish imkoniyati paydo boMadi. Boshqam v hisobini 
samarali tashkil qilishdagi to'siqlar sifatida quyidagilami sanab 
o ‘tishimiz mumkin:
•S
aniq stretegik maqsadlaming mavjud emasligi;
S
joriy etish loyihasining mukammal emasligi;
384

---

S
vazifalami n oto‘g ‘ri belgilash;
■S
jam oaning xayrixoh emasligi;
S
malakali kadrlaming yetishmasligi;
S
javobgarlik 
markazlararo 
aloqalar 
mexanizmining 
aniq 
belgilanmaganligi;
S
boshqaruv hisobini tatbiq etishda javobgar shaxslar va mehnat 
taqsimotining noto‘g ‘ri tanlanishi;
■S
noreal muddat va maqsadlami belgilash;
■S
loyiha byudjetining optimal emasligi;
•S
loyiha ustidan nazoratning yo ‘qligi;
S
m a’lumotlar ishonchsizligi va hokazolar.
Jahon amaliyotida boshqaruv hisobini avtomatlashtirilgan tarzda 
tatbiq qilish dolzarb hisoblanadi. K o ‘p korxonalar joriy etilgan 
boshqaruv hisobini avtomatlashtirish va qulayroq dasturiy ta ’minotga 
o‘tkazish masalasiga alohida yondashadi.
Yuqorida bayon etilganlardan kelib chiqib, biz quyidagicha fikr 
mulohazalami bildiramiz: