A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Mehnat o‘lchov birligi 
- mahsulotni ishlab chiqarish yoki sarf 
qilingan mehnat sarfini o ‘lchash uchun mo‘ljallangan. Ulaming o ‘lchov 
birligi bo ‘lib minut, soat, kun va dekadalar hisoblanadi. Ular yordamida 
mahsulot ishlab chiqarish m e’yorlari, mehnat unumdorligi, ish haqini 
hisoblash va boshqalar nazorat qilinadi. Mehnat o'lchov birligi 
yordamida mehnat unumdorligini aniqlash imkoni natura o ‘lchov birligi 
bilan birga ishlatilgandagina aniqlash mumkin. Mehnat o ‘lchov birligi 
ko ‘p hollarda bir turli xo‘ja!ik munosabatlarini o ‘rganishda ishlatiladi.
Pul o ‘lchov birligi 
- korxonaning moddiy va mehnat resurslaridan 
foydalanish bilan bog‘liq, mahsulotning aniq turlarini tayyorlash, ishlar
14

---

bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatishga doir harakatlami hisoblash imkonini 
beradi. Bu vazifani 0 ‘zbekiston Respublikasida milliy valyuta 
so ‘m
va 
uning tiyini bajaradi. Pul oMchovi yordamida boshqa ko‘rsatkichlami 
olish, 
ulardan hosila ko‘rsatkichlarini 
korxona darajasida ham 
iqtisodiyot darajasida ham hisoblash mumkin.
X o‘jalik subyektida qaysi oMchov birligi ishlatilmasin, ulaming 
asosiy ko‘rsatkichi foyda yoki zarar ko‘rsatkichlari pul ifodasida 
ko‘rsatiladi. Hisobda pul oMchov birligini ko‘proq qo‘llanilishi boshqa 
oMchov birliklariga nisbatan k o ‘proq ishlatilishi hisob mazmunini 
pasaytirmaydi. Pul o ‘lchov birliklarini hisob ishlarida keng qoMlanishiga 
asosiy sabablardan biri bu har xil o ‘lchov birliklarida aks ettirilgan 
ko‘rsatkichlami yagona pul o ‘lchov birligida umumlashtirish imkonini 
bersa, ikkinchidan, korxonalar o ‘rtasidagi hisob-kitoblami bir m e’yorda 
yuritish imkonini beradi.
0 ‘lchov qoidalarini buxgalteriya prinsiplari ham deb bilish 
mumkin. Quyidagilar oMchov qoidalari:4
1 
.Pul o'lchovi:
M a’lumotlar moliyaviy shaklda pul qiymatida 
ifoda etilishi kerak, y a’ni Malayziyada Riggitda va Britaniyada pul 
qiymati o ‘zgarmas Funtsterling qilib qabul qilinadi.
l.E ski narx:
Moliyaviy m a’lumotlar buxgalteriya kitobi yoki 
jumal orderga haqiqatda muomala sodir bo‘lgan vaqtdagi narx bilan 
qayd qilinishi kerak.
3
.Realizatsiya:
Bu konsepsiyasi daromadga bogMiq hisoblanadi 
qachonki qonuniy ruxsat berilganda 1 ta partiyadan boshqasiga, garchi 
puli to ‘langanmi yoki y o ‘qmi.
4
.Muvofiqlik:
Yaratilgan daromadlarda sekinlik bilan xarajatlar 
bo‘lishi va o ‘sha davrdagi foyda yoki zarami aniqlashda mutanosiblik 
boMishi kerak.
5
.Ikkiyoqlama yozuv:
Barcha muomalalar hech b o ‘lmaganda 
moliyaviy hisobotning ikki qismiga ta’siri boMishi kerak y a’ni qabul 
qilish kerak va ta ’sir berishi kerak. Bu ikki yoqlama yozuvning shakli 
(debet va kredit).
4 W a n M a d z n a h W a n Ib ra h im v a M o h d R izal P alil. F u n d a m e n ta ls o f b u s in e s s a c c o u n tin g . O x fo rd u n iv e rs ity Press, 
2 0 1 4 .6 b.
15

---

6.Materialistik:
M a’lumotlar faqat muomalalardan y a’ni qaror 
qabul qilishga ta’sir ko‘rsatuvchi materiallar hisobga olingandan so‘ng 
hisobga olinishi kerak.