A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar
1. Amortizatsiya qilinadigan qiymat qanday yuzaga keladi?
2. Asosiy vositalami qanday baholash turlari mavjud?
3. Asosiy vositalami qiymatini shakllanishida qanday baholar yuzaga 
keladi?
4. AVECO usul nimasi bilan qulay hisoblanadi?
5. Baholash nima va uning ahamiyati nimalardan iborot?
6. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishga qarab xarajatlar qanday 
turkumlanadi?
7. Dastlabki qiymat nima?
8. Jahonda qoMlaniladigan baholash turlari.
81

---

9. Joriy qimat qanday yuzaga keladi?
10.Kalkulyatsiya nima va uning ahamiyati nimadan iborat?
1 l.Kalkulyatsiya schyotlariga qaysilar misol boMadi?
12.Materiallami baholashni qanday turlari mavjud?
13.Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishdan maqsad nima? 
M.Nomoddiy aktivlami qanday baholari mavjud?
15.Tugatish qiymatini qo'llashda nimaga e ’tibor qaratiladi?
16.Xarajatlar nima va ular qanday turkumlanadi?
17.Xarajatlami qanday turlari mavjud?
18.Xarid bahosi va dastlabki qiymat o ‘rtasida qanday farq mavjud?
19. Asosiy vositalaming kirimi qanday amalga oshiriladi?
20. Ishlab chiqarish jarayoni hisobining vazifalari nimalardan iborat? 
21.Ishlab chiqarish jarayonida nimalar ishtirok etadi?
22. Mahsulot sotish jarayoni hisobi qanday amalga oshiriladi?
23. Sotish jarayoni hisobi vazifalari nimalardan iborat?
24.Т а’minot jarayoni hisobining vazifalari nimalardan iborat?
25.Xarajatlami qanday turlari mavjud?
82

---

5-BOB. HUJJATLASHTIRISH VA INVENTARIZATSIYA
5.1. Hujjatlar va ular haqida tushuncha
Buxgalteriya hisobi uslubi elementlaridan biri hujjatlashtirish 
bo‘lib, uning ahamiyati xo‘jalikni yuritishda, boshqaruvni oqilona 
tashkil etishda, shuningdek hisob ishlarini yuritish oldiga qo‘yilgan 
vazifa hamda talablarga javob berishda zaruriydir.
Buxgalteriya hisobi ishlarini tashkil qilish va yuritishda hujjatlardan 
foydalanish muhim hisoblanadi. Chunki, korxonada sodir bo‘lgan har bir 
xo‘jalik muomalasi hujjatlashtirilgan taqdirdagina, uning uzluksiz 
hisobga olinishi ta’minlanadi. Shu bilan birgalikda hujjatlardagi 
m a’lumotlar korxonada sodir boMadigan xo‘jalik muomalalarining 
ishonchliligini ta’minlaydi.
X o‘jalik 
muomalalarini 
hujjatlashtirish 
korxonani 
operativ 
boshqarishga samarali ta ’sir ko‘rsatadi, boshqaruv xodimlarining o ‘z 
vazifalarini suiiste’mol qilmasdan, vijdonan bajarishini ta’minlaydi.
Hujjatlashtirish buxgalteriya hisobi uslubining muhim usullaridan 
biri bo‘lib, uning mazmuni xo‘jalik muomalalarini yozma ravishda 
dastlabki qayd qilish va ulaming haqiqatda sodir bo ‘lganligini 
isbotlashdan iboratdir.
Buxgalteriya hujjati - bu xo ‘jalik muomalasi faktining haqiqatda 
mavjudligini yoki sodir bo‘lganligini yoki sodir bo‘lishi lozimligini 
isbotlovchi, 
m as’ul 
shaxslar imzosi 
bilan tasdiqlangan yozma 
guvohlikdir. Hujjatlar x o‘jalik muomalalari sodir bo‘lgan vaqtda yoki 
sodir bo‘lishi bilan tuzilishi va ulam ing mazmunini to ‘liq aks ettirishi 
kerak.
Buxgalteriya hisobida hujjatlami tuzish, qabul qilish, saqlash va aks 
ettirish, shuningdek korxonada hujjatlar aylanishi tartibi maxsus 
nizom21da belgilangan.
О z b e k isto n R e s p u b lik a s i A d liy a V a z irlig i to m o n id a n 1 4 .0 1 .2 0 0 4 y ild a 1 2 9 7 -so n b ila n ro 'y x a td a n o 'tk a z ilg a n .
83

---

Korxonada hujjatlami rasmiylashtirish tartibi shunday yo‘lga 
qo‘yilishi kerakki, u soxtalashtirish imkoniyatini, o ‘z vaqtida kelib 
tushmasligi va ulami buxgalteriya hisobida kechikib rasmiylashtirilishini 
istisno qilsin. M azkur masalada korxona rahbarlari tomonidan tegishli 
nazoratning y o ‘qligi noxush oqibatlarga olib kelishi hamda pul va tovar- 
moddiy boyliklaming talon-taroj qilinishiga olib kelishi mumkin. 
Shuning uchun o ‘tkazilayotgan xo‘jalik muomalalariga doir hujjatlar 
harakati ustidan korxona rahbari tomonidan ham, bosh buxgalter 
tomonidan ham o ‘zaro ikki tomonlama nazorat y o ‘lga qo‘yilishi lozim. 
Buning uchun korxonada hujjatlaming aniq aylanishini yo ‘lga qo‘yish 
va m as’ul ijrochilami ko ‘rsatgan holda hujjatlar aylanmaining turli 
bosqich chizmalar k o ‘rinishida grafiklar yoki ishlar ro‘yxatini tuzish 
kerak bo‘ladi. Hujjatlar aylanishi grafigini amalga oshirish ustidan 
nazoratni bosh buxgalter amalga oshirishi kerak.