A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

partiyasi olinishiga qarab, hisob-kitob qilinadi.
FIFO usuli - bu birinchi kirim qilingan baho bo‘yicha chiqim 
qilish.
FIFO usuli b o ‘yicha hisobdan chiqarilayotgan tovar-moddiy 
zaxiralar tannarxiga birinchi navbatda sotib olingan yoki ishlab 
chiqarilgan zaxiralar qiymati olib boriladi. Tovar-moddiy zaxiralaming 
davr oxiridgi qiymati so‘nggi sotib olingan yoki ishlab chiqarilgan 
zaxiralaming umumiy qiymatidan iborat.
Subyektning 
hisob 
siyosatida 
tovar-material 
zaxiralarining 
belgilangan ulgurji shartnoma bahosi, haqiqiy tannarx yoki LIFO, FIFO 
usullarida tannarxi hisoblanadi.
Agarda TMZ tegishli tannarxda hisobga olinsa shu narx bilan 
haqiqiy tannarxi o ‘rtasidagi farq 1610-“Materiallar qiymatidagi farqlar” 
schyotida hisobga olinadi.
Majburiyatlar baholanishi tomonlar kelishuviga asosan, pul 
ko‘rinishida aks ettiriladi. Sud qaroriga ko‘ra, vujudga kelgan 
majburiyat summasi esa, sudning tegishli qaroriga asosan aks ettiriladi.
Moliyaviy qo‘yilmalar joriy va bozor baholarida hisobga olinadi.
Nomoddiy aktivlar baholanganda boshlang‘ich qiymatda bozor 
qiymatida, balans (hisob) qiymatda va hokazolarda hisobga olinadi.
4.3. T a’minot jarayonining hisobi
T a’minot jarayoni korxona rejasiga asosan amalga oshiriladi. 
Ta’minot jarayoni hisobining asosiy vazifalari esa, quyidagilardan 
iborat:
T a’minot haqiqiy hajmini aniqlash. Buxgalteriya hisobot davrida 
qabul qilingan mehnat buyumlarining miqdori va turi haqidagi haqiqiy 
ma’lumotni beradi. Ushbu m a’lumotlar ham natura, ham pul o ‘lchov
74

---

birligida ifodalanadi. Buxgalteriya hisobining hisobot davrida qabul 
qilingan mehnat buyumlari haqidagi ushbu m a’lumotlari yordamida, 
ulami har bir turlari bo‘yicha ta’minot jarayoni ko‘rsatkichlari umumiy 
bajarilishi haqida m a’lumotlarga ega bo‘linadi.
Qabul 
qilingan 
mehnat 
buyumlarining 
haqiqiy 
tannarxini 
hisoblash. Buxgalteriya hisobi mehnat buyumlari har bir turlarini 
tayyorlash yuzasidan korxonaning haqiqatdagi xarajatlarining miqdorini 
aniqlaydi. Bunda sotib olingan mehnat buyumlari tannarxining 
ko‘rsatkichi nafaqat xarajatlar umumiy hajmini, balki xarajatlar alohida 
turlari ko‘rsatkichlarini ham ifodalaydi.
T a’minot jarayonida korxona x o ‘jalik faoliyatini davomiyligi va 
rivojlanishi uchun zaruriy mablag‘lar kirim qilinadi. Sanoat korxonasini 
faoliyati uchun zaruriy mablag‘lar quyidagilardan iborat:
- uzoq muddatli aktivlar (asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar);
- aylanma mablag‘lar (xomashyo, materiallar, ehtiyot qismlar, pul 
mablag‘lari va boshqalar).
Korxonalar faoliyatida quyidagi mablag‘larga ham zaruriy at 
tug‘iladi: -qisqa va uzoq muddatli moliyaviy qo‘yilmalar (aksiya, 
obligatsiya, qarzlar, depozitlar va h.k).
Korxonalarga asosiy vositalar quyidagi usullar orqali kirim 
qilinadi:
a) sotib olish;
b) ta’sischilaming hissasi tariqasida;
c) bepulga olish;
d) moliyaviy yoki operativ ijaraga olish.
Asosiy vositalar hisobi 0 1 0 0 -“Asosiy vositalar” aktiv schyotda 
yuritiladi. Demak, asosiy voitalar ta ’sischilardan hissa tariqasida olinsa, 
uning oldin foydalanilgani va foydalanmaganligiga qarab buxgalteriya 
yozuvlari aks ettiriladi. Asosiy vositalami kirim qilish AV-1, ya’ni 
“Asosiy 
vositalami 
qabul 
qilish-topshirish” 
dalolatnomasida 
rasmiylashtiriladi.
Ushbu hujjatda qabul qilinayotgan asosiy vositalar bilan bog‘liq 
m a’lumotlar aks ettirilgan bo‘lib, shu m a’lumot asosida buxgalteriya 
yozuvlari aks ettiriladi.
75

---