A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

3.3. Sintetik va analitik (tahliliy) hisob
X o‘jalik yurituvchi subyektlar zimmasidagi mablag1 laming holati 
turli tuman bo‘lib, ulami to ‘liqligini nazorat qilish buxgalteriya hisobi 
zimmasidadir. 
M ablag‘lami 
turlari 
bo‘yicha 
hisobga 
olishda 
buxgalteriya hisobi schyotlaridan foydalaniladi. Har bir schyot bir turli 
mablag‘lar harakatini hisobga olish uchun belgilangandir.
Masalan: “Kassa” schyotida faqat kassadagi pul m ablag‘larining 
kirim-chiqimi hisob-kitob qilinadi va bu to‘g ‘risida to ‘liq m a’lumot 
olish imkonini beradi.
Demak, schyotlar yordamida xo‘jalik yurituvchi subyektlar 
zimmasidagi m ablag‘lar harakati turlari bo‘yicha nazorat qilinadi. 
Nazorat ishlarida mablag‘lar harakati o ‘lchov birliklari bo‘yicha va pul 
ifodasida olib boriladi.
Har bir xo ‘jalik yurituvchi subyekt o ‘z mablag‘larini to ‘liqligini, 
undan samarali foydalanishni nazorat qilib borish maqsadida sintetik va 
analitik hisob schyotlaridan foydalanadi. 
Sintetik schyotlar 
deb, 
xo‘jalik mablag‘lari harakatini va ular tashkil topish manbalari holati 
haqidagi m a’lumotlami umumlashtirib, pul o‘lchov biriligida aks 
ettiriladigan schyotlar tizimiga aytiladi. Sintetik schyotlar orqali 
yuritiladigan hisob esa, 
sintetik hisob 
deb ataladi.
Analitik (tahliliy) hisob schyotlari 
esa xo‘jalik m ablag‘lari va 
ulaming manbalari haqidagi m a’lumotlami alohida turlari b o‘yicha, aniq 
ko‘rsatkichlar orqali ifodalaydi. Ya’ni, sintetik schyotlardagi yozuvlami 
turlari bo‘yicha tarkibiy qismlarga bo‘lib o ‘rganuvchi schyotlar analitik 
schyotlar deb aytiladi.
Analitik hisob schyotlari miqdori u qo‘llanayotgan korxona, 
tashkilot va muassasaning iqtisodiyotning qaysi tarm og‘ida ekanligi,
55

---

ulaming faoliyati katta yoki kichikligiga bog‘liq bo‘ladi. Quyidagi 
misollar orqali sintetik va analitik schyotlami bir-biridan farqi va shu 
bilan birga ulami o ‘zaro bog‘liqligini ko‘rib o ‘tamiz.
Misol uchun “Yoqilg‘ilar schyoti”ni olaylik:
Boshlang‘ich qoldig‘i 5000000 so‘m, oy davomida kirimga qabul 
qilingan yoqilg‘ilar summasi 1456000 so‘m;
Misolimizdan ko‘rinib turibdiki, kirimga qabul qilingan yoqilg‘ilar 
summasi pulda ifodalangan, Iekin “Yoqilg‘ilar” schyotida uning 
miqdori, assortimenti, bir birlik mahsulot bahosi ko‘rsatilmadi. Chunki, 
yuqorida sintetik schyotlarda mablag‘lar harakati faqat pulda hisobga 
olinishini ta’kidlagan edik.
3.2-jadval