A. A. Abduazizov tilshunoslik nazariyasiga

palatalizatsiya
 (yumshatish)  deyiladi.  Rus tili­
da  bunday  palatalizatsiya  kuchli  bo'lib,  yumshoq  undoshlar 
mavjud.  Eshitilishi  jihatdan  u  /у /  tovushini  eslatadi.  Shu

---

sababli,  rus  tilida  undoshlar  yumshoq  va  qattiq  kategoriyaga 
bo‘linadi.  Masalan,  пил  —  “ichdim” ,  пыль  —  “chang”  so'zla- 
ridagi  /1  —  Г/  undoshlari  qattiq  va  yumshoqligi  bilan  farqla­
nadi.
Nutq  a ’zolarining  kuchsiz  harakati  bilan  havo  oqimining 
tovush  paychalari  bir-biriga  yaqinlashtirib,  sirg'alib  o'tishi  nati­
jasida  aspiratsiya  (lotincha  aspirare  —  nafas  olmoq  so'zidan) 
hosil  bo'ladi.  Aspiratsiya  juda  kuchsiz  / h /   nafas  tovushini 
eslatadi.  Aspiratsiyalashgan  undosh  tovushlar  odatda  unli 
tovushlardan  oldin  keladi.  Masalan,  ingliz  tilida  pool  /phu:l/ 
basseyn,  take  /theik/  olmoq,  coat  /kh o u t/  palto  kabi.
O'pkadan  chiqqan  havoning  bo'g'iz  bo'shlig'idan  sirg'alib 
o'tishi  natijasida hosil bo'lgan  / h /  undoshi bo'g'iz tovushi  deyi­
ladi.  Til  orqa  undoshlari  ikki  xil  hosil  bo'lishi  mumkin.  Sayoz 
til  orqa  undoshlari:  (k,  g,  ng)  va  chuqur  til  orqa:  (q,  g‘,  x) 
tovushlari.  Sayoz til orqa undoshlari til orqa qismining yumshoq 
tanglayga  tegishi  natijasida  hosil  bo'ladi.  Chuqur  til  orqa 
undoshlari  (q,  g‘,  x)  esa,  yumshoq  tanglayning  pastga  tushishi 
bilan  kichik  til  va  til  orqa  qismlarining  bir-biriga  tegishi  nati­
jasida  hosil  bo'ladi.  Bunday  tovushlami  uvulyar  (lotincha  uvu­
la —  kichik  til)  undoshlar  deb  ham  ataladi.  Uvulyar  undoshlar 
G'arbiy  Yevropa  va  rus  tillarida  uchramaydi.  Ular  ko'proq 
Sharqiy  Osiyo,  Kavkaz  va  turkiy  tillarda  uchraydi.
Jahon  tillarida  boshqa  xil  undosh  tovushlar  ham  mavjud 
bo'lib,  ular yuqorida berilgan tasnifdan chetga chiqishi mumkin. 
Biroq  keltirilgan  tasnif o'zbek,  rus  va  ingliz  tillaridagi  undosh- 
lami  tasnif qilish  uchun  yetarlidir.