9-sinf kimyo fani biletlariga javoblar 1-bilet

1-savol javobi: 
Kimyoviy reaksiya – zarrachalar (molekula, atom, ionlar) dan yangi zarrachalar hosil bo‘lishidir. Ba’zi bir 
kimyoviy reaksiyalar juda tez sodir bo‘ladi, boshqalari esa sekin borganligi tufayli bir necha soat yoki bir necha
kun davom etishi mumkin. Juda tez boruvchi reaksiyalar ko‘pincha portlash bilan boradi. Poroxning yonishi, 
ichki yonuv dvigateli silindrida 15:1 nisbatda aralashtirilgan havo va benzin (mos ravishda)ning yonishi juda 
tez boruvchi reaksiyalarga misol bo‘la oladi. Bariy xlorid va sulfat kislotasining eritmalari aralashtirilganda 
ham oq cho‘kma juda tez fursatda hosil bo‘ladi. 
BaCl
2
+H
2
SO
4
=BaSO
4
+ 2HCl 
Temir korroziyasi juda sekin kechadi.
4Fe + 6H
2
O + 3O
2
=4Fe(OH)
3
Uning mahsulotini ko‘rish uchun ancha uzoq vaqt kutish kerak. Reaksiyaning o‘rtacha tezligi– bu reaksiyaga 
kirishayotgan moddalarning yoki reaksiya natijasida hosil bo‘layotgan mahsulotning konsentratsiyasini 
ma’lum vaqt birligi ichida o‘zgarishidir. Reaksiya o‘rtacha tezligini aniqlashda quyidagi formula qo‘llaniladi. 
yoki 
Modda miqdorining hajmga bo‘lgan nisbati molyar konsentratsiyani ifodalaydi. 
Shu formulani hisobga olsak, kimyoviy reaksiyalarni o‘rtacha tezligini aniqlash formulasi quyidagi 
ko‘rinishga ega bo‘ladi:
Kimyoda reaksiya tezligi “mol/litr∙minut” yoki “mol/litr∙sekund” bir liklarida 
o‘lchanadi.
Reaksiya tezligini aniqlash uchun: 1) reaksiyada necha mol modda hosil bo‘lishini yoki sarflanishini bilish 
kerak; 2) reaksiya qancha vaqt davom etishini bilish kerak; 3) reaksiya o‘tkaziladigan idish hajmini bilish 
kerak. 
Reaksiya tezligiga ta’sir etuvchi omillar Reaksiya tezligi bir nechta omillarga bog‘liq bo‘lib, ulardan birinchisi 
modda tabiatidir. Ishqoriy metallar qatoriga kiruvchi kaliy va litiyni suv bilan reaksiyasida vodorod gazini hosil 
qilish xususiyatiga ega. Lekin ikkala reaksiya bir-biridan tezligi bo‘yicha farq qiladi. Kaliy suv bilan reaksiyaga 
kirishganda vodorod juda tez sur’atda ajralib chiqa boshlaydi va hattoki ajralib chiqishi bilan yonib ketadi.
2K + 2H
2
O = 2KOH + H
2
2H
2
+ O
2
= 2H
2
O 
Litiyda esa bunday emas, vodorod sekin-asta, mayda pufakchalar hosil qilib ajrala boshlaydi.
2Li + 2H
2
O = 2LiOH + H
2
Kaliy va litiyning har xil tezlikda reaksiyaga kirishishi ularning tabiati ya’ni elektron berish xossasi bilan 
izohlanadi. Kaliy atomini radiusi kattaroq bo‘lgani uchun uni elektronni berishi litiyga nisbatan tezroq amalga 
oshadi. Reaksiyani tezligi moddalarning konsentratsiyasigaham bog‘liq bo‘ladi.