9-sinf jahon tarixi fanidan

III.Yangi mavzu bayoni:
"Yakka mo’g’ul ulusi"ning tashkil topishi. Ko’pdan-ko’p mo’g’ul qabilalari qabilalar ittifoqiga birlashib yashaganlar. Ularning eng yirigi va qudratlisi tayjiutlar qabila ittifoqi edi. Uning xoni (hukmdori) Temuchin (1155-1227) bo’lib, u barcha qabilalarni bir ittifoqqa birlashtirish uchun kurash olib borgan. 1206- yilda qabilalar ittifoqi xonlarining qurultoyi Temuchinni Buyuk xon deb e’lon qilgan va u Chingizxon deb atala boshlangan. "Chingiz" Buyuk xonning unvoni hisoblanib, "dengiz", "okean" degan ma’nolarni anglatadi. Shu tariqa Osiyo qit’asida qudratli yangi bir davlat tashkil topgan. U "Yakka mo’g’ul ulusi" deb atalgan. Tarixda bu davlat Mo’g’ullar davlati deb ham, Chingizxon davlati deb ham yuritiladi. Chingizxon davlatni har biri ming oiladan iborat birlikka bo’lib idora etgan. Ularga Chingizxonga sadoqat bilan xizmat qilgan kishilar boshliq etib tayinlangan. Minglik o’z navbatida yuzlik va o’nlik oila birliklariga bo’ lingan.
Istilochilik urushlariga tayyorgarlik. Chingizxon katta istilochilik urushlari olib borish uchun zarur shart-sharoitni yarata olgan. Avvalo, 15 yoshdan 70 yoshgacha bo’lgan barcha erkak kishilar harbiy xizmatga yaroqli, deb belgilab qo’yilgan. Bu esa qo’shinning katta zaxirasini vujudga keltirish imkonini bergan. Ayni paytda mo’g’ullar a’lo darajadagi qo’shinga ega bo’lganlar. Bunga ular otsiz tasavvur qilib bo’lmaydigan ko’chmanchilik hayoti tufayli erishganlar. O’troq hayot kechirayotgan davlatlarning otliq qo’shini ularga bas kela olmas edi. Mo’g’ullar, shuningdek, Xitoyning ilg’or harbiy texnikasini ham puxta o’zlashtirib olgan edilar. Jumladan: ular devor teshadigan va o’t sochadigan qurollarga ham ega bo’lganlar. Chingizxon saralangan harbiy qism ham tashkil eta olgan edi. Va nihoyat, qo’shinda juda qattiq tartib, intizom o’rnatilgan, bu tartibni buzganlar ayovsiz jazolangan. Yuqorida qayd etilgan omillar Chingizxon va uning vorislariga istilochilik urushlari olib borish imkonini bergan.
Istilochilik urushlari. Chingizxon 1207-yildan 1227-yilgacha katta istilochilik urushlari olib bordi. Shu yillar ichida Janubiy Sibirni, Sharqiy Turkistonni, Shimoliy Xitoy, Xorazmshohlar imperiyasi hududlarini, Kav­kazortining bir qismi, Dashti Qipchoq, Volgabo’yi va boshqa o’lkalarni bosib oldi. Shu tariqa Mo’g’ullar davlati o’z davrining ulkan imperiyalaridan biriga aylandi. Chingizxon 1224- yilda imperiyani to’rt nafar o’g’liga taqsimlab berdi. Katta o’g’li Jo’jiga Xorazm, Shimoliy Kavkaz va Janubiy Sibir hududlari berilgan. Ikkinchi o’g’li Chig’atoyga esa Sharqiy Tur­kiston, Yettisuv va Movarounnahr tekkan. Mo’g’uliston va Xitoyni uchinchi o’g’li va taxt vorisi O’qtoyga bergan. Chingizxon 1227-yilda vafot etgach, uning vorislari yana 73 yil istilochilik urushlarini davom ettirganlar. Bu urushlar natijasida Rus yerlari, butun Kavkazorti, Eron va Suriya bo’ysundirilgan.
1258-­yilda Iroqning bosib olinishi bilan Arab xalifaligi butunlay barham topgan. 1279-yilda Xitoyning qolgan yerlari, keyingi yillarda Koreyaning katta qismi bo’ysundirilgan. Istilochilarning yurishlari 1300-yilda Birma urushi bilan nihoyasiga yetgan.