9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu

Yangi mavzuni mustahkamlash

1. 
   Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari joylashgan yirik arxipelag va orollarning nomlarini aytib bering.
   
2. 
   Mintaqa mamlakatlarida qanday irq va til guruhiga mansub xalqlar ko‘pchilikni tashkil etadi?
   

Uyga vazifa: mavzu xaqida tushunchalarni daftarga yozib, atamalarga izox keltiring.

Sana: ______ ______ 20______yil

9 - sinf. Fan: Geografiya
Mavzu: Xo’jaligi, transporti, tashqi iqtisodiy aloqalari va ichki tafovutlari.
DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

T/R	Darsning bosqichlari	Dars vaqti taqsimoti	Dars mazmuni
1	Tashkiliy qism	daqiqa	Salomlashish Davomatni tekshirish Ob-havoni aniqlash va uni kuzatish Shu kunning muhim yangiliklari bilan tanishish
2	Kirish	daqiqa	O’tilgan mavzuni o’zlashtirilganini tekshirish O’tilgan mavzuni mustaxkamlash
3	Asosiy qism	15 daqiqa	Mavzu: Xo’jaligi, transporti, tashqi iqtisodiy aloqalari va ichki tafovutlari Xo’jaligi Transporti Tashqi iqtisodiy aloqalari
4	Mustahkamlash	10 daqiqa	Tarqatma materiallar, jadvallar va diagrammalar bilan ishlash O’z-o’zini baxolash Xaritalar bilan ishlash
5	Yakuniy qism	3 daqiqa	O’quvchilarni baxolash Uyga vazifa

Darsning maqsadi:

1. 
   ta’limiy: o’quvchilarga bugungi mavzu xaqida tushuncha berish
   
2. 
   tarbiyaviy: tabiat bilan do’stlashishga o’rgatish, dars davomida o’zaro xamkorligi, o’zgalar fel-atvorini xurmat ruxida tarbiyalash
   
3. 
   rivojlantiruvchi: o’quvchilarni erkin fikrlashga, muloxaza yuritishga o’rgatish, ijodiy izlanish ko’nikmalarini rivojlantirish
   

Dars usuli: no’ananaviy usulda
Dars jixozi: dunyo xaritasi, atlas xarita, jadvallar, yangiliklar


Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism.
   

1. 
   Salomlashish
   
2. 
   Honani darsga tayyorlash
   
3. 
   O’quvchilar davomatini aniqlash
   
4. 
   Ob-havoni aniqlash va uni kuzatish
   
5. 
   Shu kunning muhim yangiliklari
   

2. O’tilgan mavzuni so’rab baxolash.
3. Yangi mavzu bayoni.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash.
5. Uyga vazifa.


O’tilgan mavzuni so’rab baholash:

1. 
   Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari joylashgan yirik arxipelag va orollarning nomlarini aytib bering.
   
2. 
   Mintaqa mamlakatlarida qanday irq va til guruhiga mansub xalqlar ko‘pchilikni tashkil etadi?
   

Yangi mavzu bayoni
Janubi-sharqiy Osiyo o‘tgan asming 70-yillarigacha jahonning eng qoloq o‘lkalaridan bin bo‘lib kelgan edi.
Ichki iqtisodiy rivojlanish omUlari va xorijiy investitsiyalardan samarali foydalana olganliklari sababli 70-yillar davomida, ma’lumki, Osiyoda bir qator yangi indus­trial mamlakatlar shakllandi. Ana shunday mamlakatlar qatoriga Janubi-sharqiy Osiyoning dastlab Singapur, so‘ngra Malayziya, Tailand, Bruney dav latlari ham qo‘shildilar. Indoneziya va Filippinning ham ijtimoiy hayotida keskin jonlanishlar ko‘zga tashlanmoqda. Shu bilan bir qatorda, mintaqadagi Vyetnam, Kambodja, Laos, Myanma, Sharqiy Timor davlatlari xo‘jaligming rivojlanish darajasiga ko‘ra oddiy rivojlanayotgan mamlakatlari qatorida qolib kelmoqdalar.
Shunday qilib, hozirgi Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari xo‘jaligida rivojlanish darajasiga ko‘ra bir-birlaridan farq qiluvchi: a) rivojlanishda ancha ilg‘or bo'lgan yangi industrial mamlakatlarda industrial-agrar; b) rivojlanayotgan mamlakatlarda agrar-industrial ishlab chiqarish shakllandi.
Hozirgi vaqtda Janubi-sharqiy Osiyo mintaqasi iqtisodiyotida sanoat ishlab chiqarishining ahamiyati tobora ortib bormoqda. Mintaqa YIM ning 40,7% i sanoatga, 24,7% i qishloq xo‘jaligiga va 34,6% i xizmat ko‘rsatish sohasiga to‘g‘ri keladi. Shuningdek, jahon bozori uchun tovar mahsulot yetkazib beradigan og‘ir sanoat tarmoqlari, dastawal tog‘-kon, mashinasozlik, kimyo va neft-kimyo, rangli metallurgiya sanoati rivojlangan. Qurilish materiallari sanoati tez rivojlanmoqda.
Chetdan keltiriladigan metall asosida mashinasozlik sanoati Janubi-sharqiy Osiyoning Malayziya, Tailand, Indoneziya va Filippin davlatlarida yaxshi rivojlangan. Elektronika va elektrotexnika, radiotexnika va telemexanika, maishiy xizmat texnikasi mahsulotlarini ishlab chiqarish, ayniqsa, Singapur, Malayziya va Tailandda yuqori darajada rivojlangan.
Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi va u bilan bog‘liq bo‘lgan agrosanoat tarmoqlari muhim o‘rin egallaydi. Tabiiy sharoiti har yili 2 — 3 martagacha turli ekinlarni ekib hosil olishga imkon beradi. Shu sababli mavjud yer maydonlari doimo o‘sib borayotgan millionlab aholini zaruriy oziq- ovqat mahsulotlari bilan ta’minlab kelmoqda.
Shu bilan birga, mintaqada chorvachilik ancha sust rivojlangan. Barcha mamlakatlarda baliq ovlash bilan shug‘ullaniladi.
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlovchi yengil va oziq-ovqat sanoatlari ancha ahamiyatli. Guruch mintaqadagi ko‘plab mamlakatlar eksportining asosini tashkil qiladi. Bu borada Tailand, Myanma, Vyetnam alohida ajralib turadi. Yog‘-moy sanoati tarmoqdagi yana bir yirik sohadir. 0‘simlik moyi, asosan, kokos yong‘og‘idan olinadi. Jahonda bunday moyni ishlab chiqarish va uni eksport qilishda ham Janubi- sharqiy Osiyo mintaqasi yetakchilik qiladi. Bunda Indoneziya, Malayziya, Tailandning hissasi, ayniqsa, katta. Shuningdek, choy (Indoneziya, Malayziya, Vyetnam), qand-shakar (Indoneziya, Malayziya, Filippin, Tailand) kabi oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda ham mintaqa mamlakatlarining roli ortib bormoqda.
Janubi-sharqiy Osiyoda transporting o‘ziga xos tarmoqlari rivojlangan. Mamlakatlar iqtisodiyotida dengiz va daryo transportining roli, ayniqsa, katta. Temiryo‘l va avtomobil transporti mamlakatlarda ikkinchi darajali ahamiyatga ega. Havo transporti ko‘proq xalqaro aloqalarda muhim o‘rin tutadi.
Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari rekreatsiya resurslariga juda boy bo‘lganligi sababli, xalqaro turizm va dam olish tarmoqlari juda tez rivojlanmoqda.
Mintaqa mamlakatlari jahon miqyosida eksport-import aloqalarida faol qatnashib kelmoqda. Ayrim mamlakatlar ichida eksport-import hajminmg kattaligi bo‘yicha Singapur (45,0%), Malayziya (17,3%), Tailand (14,7%) va Indoneziya (10,8%) ajralib turadi. Mintaqada 2012-yil 3,5 trln AQSH olloriga teng YIM ishlab chiqarildi.
Mintaqa mamlakatlarini bir-biridan farq qiladigan 3 guruhga bo‘lish mumkin.
Bular: 1. Malakka mamlakatlari — Malayziya, Singapur va Tailand. Mintaqa hududining 20 %, aholisining 16% ini о zida birtashtirgan bu mamlakatlar aholi jon boshiga tabiiy kauchuk, sholi, kokos palmasi moyi yetishtirishda jahonda yetakchilik qiladi. Ular og‘ir sanoat tarmoqlari (elektr energiyasi, turli kemalar va port texnikalari, elektrotexnika va neft kimyosi), yengil va oziq-ovqat sanoatiari mahsulotlarining ko‘pgina xillarini ishlab chiqarishda ham birinchi o'nnni egallaydi. Avtomobil va elektrometalluigiya korxonalari ham faqat Malakka mamlakatlarida mavjud.

2.