9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu: Fanning maqsadi vavazifalari darsning texnologik xaritasi

Issiqlik elektroenergetikasi (IEE) neft-gaz, ko‘mir bemalolroq bo‘lgan mamlakatlarda, ayniqsa, ustun rivojlangan. Bu tarmoq elektr stansiyalarining asosiy yoqilg‘ilari G‘arbiy Yevropa, Sharqiy Osiyo, Shimoliy Amerika va Avstraliyada — ko‘mir, Shimoliy Karib dengizi, Fors qo ltig‘i bo‘ylarida joylashgan mamlakatlarda esa gaz va mazutdir. Tabiati semam, zaxkash Shimoliy o'rmon mintaqasidagi ayrim mamlakatlarda torf ham muhim yoqilg‘i sifatida ishlatiladi. Umuman, elektro- energetikada IEE lar salmog‘i eng yuqori bo‘lgan davlatlar qatoriga Niderlandiya, JAR, Polsha davlatlari kiradi. Ularda IES lar ealmog‘i 87—97% ni tashkil qiladi.
Gidroelektroenergetika (GEE) sanoatining rivojlanish darajasi hududlarda turlicha kattalikda boladigan gidroenergiya resurslarining qay darajada o‘zlashtirilishiga bog‘liq. Braziliya, Xitoy, Rossiya, KDR gidroenergiya resurslariga juda boydir. Jahon elektr energetikasida GEE lar salmog‘i 20% bo‘lgani holda, bu ko‘rsatkich Norvegiya, Braziliya, Tojikiston, Qirg‘iziston davlatlarida 90% dan ortadi.
Atom elektroenergetika (AEE) sanoati ishlab chiqarilayotgan elektroenergiya salmog‘iga ko‘ra uchinchi tarmoqdir. Hoziigi vaqtda jahonning 33 mamlakati (asosan, rivojlangan davlatlar)da turli quwatdagi AES (Atom elektr stansiya)lar ishlab turibdi.
Fransiya, Yaponiya, Belgiya, Koreya Respublikasida uning hissasi yuqori. Ularda ishlab chiqarilayotgan elektroenergiyaning 54—72% i AES larga to‘g‘ri keladi.
Elektroenergiya ham mahsulot (tovar) bo‘lganligi sababli, u xalqaro doirada oldi-sotdi vositasi bo‘lib kelmoqda. Hozirgi vaqtda elektr energiyasini eksport (Rossiya, Ukraina, Vengriya, Shveysariya, Kanada) va import (Italiya, Niderlandiya, AQSH) qiladigan davlatlar shakllangan.
Energiya vositalarining hozirgi davrda hayotda kam foydalanib kelinayotganlari noan’anaviy energiya manbalari deyiladi.
Noan’anaviy energiya manbalarining eng istiqbollisi yerning ichki issiqlik yoki geotermal energiyasidir. Yer sharining deyarli barcha hududlari ma’lum darajada yerning ichki issiqlik eneigiyasiga ega. Ayniqsa, yerning «yosh» tektonik rayonlari bunday resurslarga ancha boy. Iqtisodiy jihatdan yaxshi rivojlangan va geotermal resurslarga boy mamlakatlarda dastlabki geotermal elektrostansiya (GeoTES) lari AQSH (Kaliforniya), Rossiya (Kamchatka), Yaponiya, Italiya, Xitoy, Meksika, Yangi Zelandiya, Filippin kabi, hammasi bo‘lib 20 ga yaqin mamlakatlarda bor. Islandiyada esa yerning ichki energiyasidan uy-joylar, idoralar va issiqxonalami isitishda keng foydalanilmoqda.
Noan’anaviy energiya manbalaridan yana biri dengiz suvining qalqish energiyasidan ko‘proq foydalanishdir. Qalqish elektrostansiya (QES)lari Fransiya, AQSH, Kanada, Rossiya va Xitoydagina bor. Dengiz to'lqini energiyasi asosida ishlaydigan birinchi elektrostansiya Yaponiyada qurilgan.