9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu: Fanning maqsadi vavazifalari darsning texnologik xaritasi

Quyosh energiyasidan foydalanish ham juda katta istiqbollarga ega. Hozirgi vaqtda quyoshli kunlar ko‘p bo'ladigan mamlakatlarda, jumladan, AQSH, Yaponiya, Isroil, Kipr kabilarda quyosh (gelio) qurilmalaridan foydalanib, ko‘plab uylar, issiqxonalar, ishxonalar isitilmoqda. Hozircha jahonda faqat Fransiya, Ispaniya, Italiya, Yaponiya, AQSH, Ukraina davlatlaridagina quyosh elektrostansiyalari qurilgan. 0‘zbekiston ham shunday qurilmaga ega bo'lgan jahondagi kam sonli mamlakatlardan biri. Undagi quyosh qurilmasi ilmiy-tadqiqot ishlariga xizmat qiladi.
Yana bir noan’anaviy energiya manbayi shamol quwatidan foydalanishdir. Qadimdan inson turli ehtiyojlari yo'lida shamoldan foydalanib kelgan. Masalan, yelkanli dengiz kemachiligi, shamol tegirmonlari va boshqalar. FTI davrida undan sanoat yo‘li bilan elektr energiyasi hosil qilish va foydalanishga o‘tila boshlandi. Bu yo‘nalishda AQSH, Daniya, Shvetsiya, Germaniya, Ispaniya, Gretsiya, Kanada kabi rivojlangan mamlakatlarda sezilarli yutuqlar qo‘lga kiritilgan.
Shuningdek, sintetik yoqilg‘i turlari ham noan’anaviy energiya manbalaridan hisoblanadi. U ko‘mir, yonuvchi slanes, neftli qumlar, hatto biomassalardan sun’iy ishlov berish asosida olinadi. Ular gaz, uglevodorodli suyuq birikmalar, etil spirti ishlab chiqarish orqali amalga oshiriladi. Tabiat bunday resurslarga ancha boy va ulardan keng foydalanish kelgusi avlodlar vazifasi bo‘lib hisoblanadi.
Tog‘-kon sanoati yer osti qazilma boyliklarini qazib chiqarish va ularni dastlabki qayta ishlash (boyitish) tarmoqlarini o‘zida birlashtiradi. Ular yoqilg‘i, metall, noruda mineral boyliklari va qurilish materiallarini qazib chiqaruvchi va qayta ishlovchi tarmoqlarga aloqadordir. Jahon xo‘jaligi tarmoqlarini mineral xomashyo bilan ta’minlash, asosan, tog‘-kon sanoatiga bog‘liq. Bu sanoat tarmog‘i mineral resurslar qazib chiqaruvchi barcha davlatlarda bor. Lekin jahon mineral xomashyolarining 2/3 qismi AQSH, Rossiya, Xitoy, Avstraliya, Kanada, JAR va boshqa ayrim davlatlar hissasiga to‘g‘ri keladi.
Shu bilan birga tog‘-kon sanoati mahsulotlarini qazib chiqarish va eksport qilishda rivojlanayotgan mamlakatlar mavqeyi ham past emas. Turli xil yer osti qazilma boyliklarini qazib chiqarish hajmi Osiyoda Hindiston, Indoneziya, Malayziya, Saudiya Arabistoni; Afrikada KDR, Zambiya, Marokash, Nigeriya, JAR, Zimbabve, Botsvana; Lotin Amerikasida Braziliya, Chili, Meksika, Vene- suela kabi mamlakatlarda juda katta.
Umuman, nomlari tilga olingan deyarli barcha mamlakatlarda qazib chiqa- rilayotgan mineral resurslarning o‘rtacha 80—90% i dastlabki qayta ishlovdan chiqarilgach, jahon bozorlariga yo‘llanmoqda. Ularni xarid qilishda, asosan, rivojlangan mamlakatlaming qo‘li baland.